Kim Bu TARKEM? – Bölüm 2
İzmir’in tarihi Kemeraltı bölgesi, Türkiye’nin en eski ve en zengin kültürel miraslarından biri olarak biliniyor. Yıllardır buranın korunması, yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması adına çeşitli projeler geliştiriliyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kemeraltı ve çevresinin korunması ve canlandırılması için birçok adım attı. 1984 ve 1995 yıllarında sit alanı ilan edilen bölge, 2007 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla yenileme alanı olarak kabul edilmiştir.
Bu süreçte, 2013 yılında İzmir Tarih Projesi devreye alındı ve Kemeraltı’nın tarihi dokusunu koruma hedefiyle geniş çaplı bir plan hazırlandı. UNESCO’nun geçici listesine alınan “İzmir Tarihi Liman Kenti” ile bölgeyi koruma çalışmaları daha da hız kazandı. Ancak bu çalışmalar, kapsamlı bir yaklaşımı ve yerel paydaşları gerektiriyordu. İşte bu noktada, bölgeye yönelik restorasyon ve yenileme çalışmaları için devreye giren TARKEM, şimdilerde kamuoyunun odağında.
TARKEM Nedir?
TARKEM, açılımıyla Tarihi Kemeraltı İnşaat Yatırım Ticaret Anonim Şirketi, İzmir’in kent değerlerini korumak ve geliştirmek amacıyla 2012 yılında kurulan çok ortaklı bir yapıdır. Kamu-özel ortaklık modelinin Türkiye’deki örneklerinden biri olan bu şirketin hisseleri %40 kamu, %10 odalar ve borsalar, %50 özel sektör ve STK’lar olmak üzere geniş bir yapıya sahiptir. Kuruluş amacı, tarihi Kemeraltı çarşısı başta olmak üzere, İzmir’in kent merkezindeki tarihi alanları koruma ve kullanıma kazandırmaktır. 2020 yılında UNESCO Dünya Mirası geçici listesine dahil edilen “İzmir Tarihi Liman Kenti”nin yönetiminde de önemli roller üstlenmiştir.
TARKEM’in Yapısı ve Ortaklıkları
TARKEM’in ortaklık yapısı, İzmir’in kamu kurumlarından ticaret odalarına, özel sektör temsilcilerinden ulusal ve yerel şirketlere kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir Ticaret Odası gibi yerel yönetimler; ENDA Holding, Küçükbay Grubu (Kayyumda), İzmir Musevi Cemaati Eski Başkanları ve üyeleri, belediye eski başkanları, ARKAS Holding, BİM Grup Holding, İnci Holding, Milletvekilleri (AKP &CHP), Türkegül Kocaoğlu, sanayiciler, işadamları, yeminli mali müşavirler, avukatlar ve birçok iş insanının da ortaklar arasında olduğu bu yapı, sadece ticari bir işletme değil, aynı zamanda geniş bir ağ oluşturuyor. (Bu isimlere detaylı değineceğiz ilerleyen yazılarda) Ancak bu ortaklık yapısı, TARKEM’in bağımsız bir koruma kurumu mu, yoksa farklı çıkar gruplarının kontrolünde bir ticaret merkezi mi olduğu sorularını da gündeme getiriyor.
TARKEM’in Hedefleri ve Çalışma Prensipleri
Şirketin temel amacı, 2007’de kentsel yenileme alanı ilan edilen Kemeraltı bölgesinde projeler üreterek, bu tarihi alanın korunması ve yaşatılmasını sağlamak. Gayrimenkul projeleri geliştiren, tarihi yapıların restorasyonlarını üstlenen ve çeşitli hizmet projeleri yürüten TARKEM, İzmir’in UNESCO Dünya Miras Listesi’ne adaylık sürecinde de aktif bir rol oynamıştır. Özellikle “Havralar Bölgesi” ve çevresinde yoğunlaşan çalışmaları, Musevi cemaatiyle olan yakın ilişkilerinden ötürü kamuoyunda dikkat çekiyor. Ancak, şirketin projelerinin tarihî dokuyu koruma ile rant sağlama amacı arasında gidip gelmesi, kamuoyunda TARKEM’in gerçek amacına dair soru işaretleri doğuruyor.
TARKEM’e Yönelik Eleştiriler
TARKEM’in kamuoyunda sıkça tartışılan yönlerinden biri, ticari faaliyetlerinde kamu desteğinden fazlaca yararlandığı yönünde. Örneğin, Mavi Kortejo, Vakıflar Konağı gibi yapılar, TARKEM’in proje olarak sunduğu ancak büyük oranda kamu kaynaklarıyla restore edilen ve gelir getiren projeler arasında yer alıyor. Şirketin az sayıda projeyi kendi bütçesiyle finanse etmesi ve restorasyon projelerinde kamusal fonları kullanması, kamuoyunda “TARKEM, devletin imkanlarıyla özel çıkarlar mı sağlıyor?” sorusunu gündeme getiriyor. Bu durum, TARKEM’in İzmir halkına ne ölçüde fayda sağladığına dair şüpheleri artırıyor.
Hedefler mi Rant mı?
TARKEM’in hedefleri arasında kültürel mirası koruma, ticari faaliyetler ve gayrimenkul projeleri yer alıyor. Ancak, sadece belirli bölgelerdeki, özellikle Musevi cemaatiyle ilişkilendirilen projelere öncelik vermesi, diğer bölgeler için yeterince adım atmaması eleştiri konusu. Yapıların kamusal destekle restore edilmesi ve ardından kira gelirleri üzerinden sürdürülen ticari model, TARKEM’in tarih koruma misyonunun ötesinde, ticari kazanç elde etmeyi ön planda tuttuğu algısını güçlendiriyor.
Sonuç ve Değerlendirme
TARKEM, kamu ve özel ortaklık modeliyle İzmir’in tarihî mirasına sahip çıkmayı hedefleyen bir kuruluş olarak yola çıkmış olabilir. Ancak bugün gelinen noktada, TARKEM’in projeleri ve faaliyetleri, kamu yararına mı, yoksa ticari çıkar gruplarının faydasına mı hizmet ettiği sorusunu akıllara getiriyor. İzmir halkı, bu şirketin yalnızca koruma amaçlı mı, yoksa bölgenin ticari potansiyelini kullanmak üzere mi faaliyet gösterdiği sorusuna net bir cevap arıyor.
Yarınki yazımızda şu sorulara cevap arayacağız:
1- TARKEM Tarihi Mirası Koruyor mu, Yoksa Rant Projeleriyle Tüketiyor mu?
•Kamu fonlarıyla restorasyon yaparken bu yapıların sadece belirli çıkar gruplarına hizmet ettiği iddiaları doğru mu?
2- Kemeraltı’nın Geleceği TARKEM’in Eline mi Bırakıldı?
•İzmir’in tarihi Kemeraltı bölgesi neden sadece birkaç kişinin kontrolünde? TARKEM projeleri gerçekten halka mı hizmet ediyor?
3- TARKEM ve İzmir Musevi Cemaati: Kamu Kaynakları Bir Dini Cemaatin Çıkarlarına mı Hizmet Ediyor? Yoksa Kamu Kaynaklarını Kullanmak İçin Bir Dini Cemaat İstismar mı Ediliyor?
•Musevi cemaatinin projeleri neden TARKEM’in önceliği(!)? Destek mi İstismar mı? Diğer tarihi yapılar neden göz ardı ediliyor?
4- Kamu İmkânları TARKEM’in Kasasına mı Akıyor? Tasarruf Tedbirleri Her Kurumu Tasarrufa Zorlarken TARKEM Bu İşin Dışında mı Tutuluyor?
•Kamu kurumlarının desteğiyle restore edilen yapılar neden TARKEM’in ticari kazanç kapısı haline geliyor? Şirket kamu kaynaklarını nasıl kullanıyor?
5- İzmir’in Tarihi Bölgeleri Gerçekten Korunuyor mu?
•TARKEM’in restore ettiği yapılar sınırlı ve başarısız projeler mi? Bölgenin büyük kısmı neden hâlâ ilgisizlikle boğuşuyor?
İletişim: [email protected]
Instagram/ @copurrmehmet ve @nvarnyokizmir
