Kim Bu TARKEM? – Bölüm 3

TARKEM, İzmir’in tarihi mirasını koruma misyonuyla kurulmuş bir yapı olarak yıllardır faaliyet gösteriyor. Ancak TARKEM’in projeleri ve uygulamaları, özellikle Kemeraltı gibi hassas bölgelerde birçok soru işaretini beraberinde getirdi. Kamuoyunun bu yapıya yönelik merak ve eleştirileri giderek artarken, bazı soruların yanıtı netlik kazanmış değil. Bugünkü yazımızda, TARKEM’in geçmişten bugüne kadar üstlendiği projelerin niteliğini, kamu kaynaklarının kullanımını ve İzmir’in kültürel mirasına olan etkisini masaya yatıracağız.

1- TARKEM Tarihi Mirası Koruyor mu, Yoksa Projeleriyle Tüketiyor mu?

TARKEM, kurulduğu günden bu yana restorasyon ve koruma projeleriyle İzmir’in tarihi çehresini canlandırma iddiasında bulundu. Ancak projelerin uygulanışı ve yönetimi hakkında ortaya atılan iddialar, bu yapıların gerçekten tarihi mirasa hizmet edip etmediği konusunda tartışmalara neden oldu. Kamu fonlarıyla restore edilen binaların, yalnızca belirli çıkar gruplarına hizmet ettiği ve bu projelerin toplumun geniş kesimlerine fayda sağlamadığı eleştirileri, sıkça dile getiriliyor. Eğer bu projeler toplumun yararına değil de belirli bir kesimin kazancına hizmet ediyorsa, bu noktada TARKEM’in misyonunu sorgulamak kaçınılmaz hale geliyor. İzmir halkı haklı olarak soruyor: TARKEM’in projeleri koruma amacı mı taşıyor, yoksa bu projeler ticari amaçla mı yönlendiriliyor?

2- Kemeraltı’nın Geleceği TARKEM’in Eline mi Bırakıldı?

Kemeraltı, sadece İzmir’in değil, tüm Türkiye’nin gözbebeği sayılan tarihi bir bölge. Binlerce yıllık geçmişiyle, ticaretin ve kültürün nabzını tutan bu alanın korunması ve canlandırılması, büyük önem taşıyor. Ancak, Kemeraltı’nın kaderinin sadece TARKEM gibi belirli bir yapının kontrolüne bırakıldığı eleştirileri, bölgenin geleceği hakkında ciddi endişelere yol açıyor. TARKEM’in projeleri gerçekten halka mı hizmet ediyor, yoksa Kemeraltı’nın yönetimi ve kullanımı, kısıtlı bir grubun ellerinde mi yoğunlaşıyor? TARKEM’in karar alma süreçlerinde halkın katılımı ne kadar sağlanıyor, yerel esnafın bu projelerdeki rolü nedir? Bu sorular, İzmir’in tarihi ve sosyal yapısını koruma konusundaki hassasiyetimizi yeniden gözden geçirmemizi gerektiriyor.

3- TARKEM ve İzmir Musevi Cemaati: Kamu Kaynakları Bir Dini Cemaatin Çıkarlarına mı Hizmet Ediyor? Yoksa Kamu Kaynaklarını Kullanmak İçin Bir Dini Cemaat İstismar mı Ediliyor?

TARKEM’in odaklandığı projelerin çoğunlukla Musevi cemaatinin yoğun olarak bulunduğu bölgelerde gerçekleşmesi, kamuoyunda çeşitli tartışmalara neden oluyor. Bu projelerin bir dini cemaatin çıkarlarına mı hizmet ettiği, yoksa kamu kaynaklarının bu cemaatin projeleri üzerinden istismar mı edildiği sorusu, ele alınması gereken bir başka önemli nokta. İzmir, birçok farklı kültür ve dini topluluğun bir arada yaşadığı bir şehir; bu yüzden tüm tarihi ve kültürel yapıların eşit derecede korunması büyük önem taşıyor. Musevi vatandaşlarımızın tarihi açıdan değer verdiği yapılara ilgi ruhuna uygun bir şekilde gündeme geliyor mu? Peki, neden TARKEM’de Musevi cemaatine yönelik projeler öncelik kazanıyor? Ya da öyle gösteriliyor? Bu durum destek amaçlı mı yoksa Museviliği istismar ederek kapitalist kaygıları ön planda olan farklı kişi/grup/örgüt ve yapıların amaçları için mi kullanılıyor? Kemeraltı’nda ve diğer bölgelerde yaşayan tüm kesimlerin kültürel miraslarına eşit derecede değer verilmesi gerektiği düşüncesiyle, TARKEM’in projelerinin bu noktada nasıl şekillendiğini sorgulamak elzem. Bir çok örnek var ama şimdilik bir tanesi ile yetineceğiz ilerleyen yazılarda diğerlerine de değineceğiz. Tam bu noktada Başbakanlık Osmanlı Arşivi kayıtlarına göre, günümüzden 200 yıl önce İzmir Yahudi Cemaati tarafından inşa edilen Asmalı Şaraphanesi (Halifa Politi Kaşer Şaraphanesi) üzerinden cevabını merak ettiğimiz bazı soruları restorasyonu yapan TARKEM’e sormak istiyoruz:

1. Tarihi Eserin Yıkımı: TARKEM, Asmalı Şaraphanesi’nin tarihi ve kültürel öneminin bilincinde miydi? Binayı yıkmadan önce bu yapıyı tarihi eser olarak değerlendirdi mi ve gerekli başvuruları yaptı mı?

2. Koruma Derecesi: 200 yıllık yapının tescil durumu (1., 2. ya da 3. derece) nedir?

3. Kimlik ve İşlev Bilgilendirmesi: Yeniden inşa edilen yapıdaki bilgilendirme neden şaraphanenin ismi, işlevi ve İzmir Yahudi Cemaati’ne atıf içermiyor?

4. UNESCO Kriterleri: TARKEM, bu yapının kimliğini silerek UNESCO Kültür Mirası kriterlerinden birini ihlal ettiğinin farkında mı?

4- Kamu İmkânları TARKEM’in Kasasına mı Akıyor? Tasarruf Tedbirleri Her Kurumu Tasarrufa Zorlarken TARKEM Bu İşin Dışında mı Tutuluyor?

Kamu kaynaklarıyla gerçekleştirilen restorasyon projelerinin, TARKEM’in kasasına ticari kazanç olarak dönmesi eleştirilerin odak noktası haline geldi. Kamunun sağladığı imkânlarla restore edilen yapıların, özel şirketlerin ticari projelerine dönüştürülmesi, “kamu yararı” ilkesine ne kadar uygun? Tasarruf tedbirlerinin her kamu kurumunu sıkı denetime tabi tuttuğu bir dönemde, TARKEM bu işin dışında mı tutuluyor? Şirketin, projeleri için aldığı kamu desteği ve bu desteğin nasıl kullanıldığı konusu, şeffaf bir şekilde açıklanmayı bekliyor. Halkın vergileriyle finanse edilen projelerin, kamu yararına mı yoksa belirli bir grubun ticari çıkarına mı hizmet ettiğini anlamak için bu tür yapıların hesap verebilirliği artırılmalıdır. Proje aşamasında toplum yararına uygun restore edileceği iddası ile alınan yerler sonrasında başka amaçlar için mi kullanıldı? (İlerleyen yazılarda bu konu örnekleri ile detaylıca tek tek değerlendirilecektir.)

5- İzmir’in Tarihi Bölgeleri Gerçekten Korunuyor mu?

TARKEM’in üstlendiği projeler, İzmir’in tarihi bölgelerinin ne ölçüde korunduğu sorusunu da beraberinde getiriyor. Restore edilen yapılar sınırlı sayıda ve bazı projeler başarısız olarak nitelendiriliyor. Hatta bazı projeler için restorasyon demek çok iddialı olur tadilat ve tamirat demek daha doğru olur diye bir kanaatte işin ehli tarafından dile getiriliyor. Peki, neden bölgenin büyük kısmı hâlâ ilgisizlikle boğuşuyor? Kemeraltı’nda hâlâ restore edilmemiş, kaderine terk edilmiş birçok yapı var. (2.000 civarı) TARKEM, bu yapıları ne zaman ve nasıl korumayı planlıyor ya da bunlara yönelik bir çalışma takvimi var mı? Yoksa, yalnızca ticari potansiyel taşıyan yapılar mı öncelik kazanıyor? İzmir’in tarihi mirasının yalnızca sınırlı sayıda ve ticari getirisi olan projelerle korunması, TARKEM’in kuruluş felsefesi ve şirket ortaklarının toplumsal gayeler ve genel beklentileriyle uyuşmuyor.

TARKEM bu işi tamamen her türlü değerden arındırılmış bir gelir kapısı gibi mi görüyor? Yoksa tarihi bir alanın aslına ve ruhuna uygun değişimi dönüşümü süreci gibi mi görüyor?

Sonuç: İzmir İçin Düşündüklerimiz, Gerçekleştirdiklerimizle Örtüşmeli

TARKEM’in çalışmaları, İzmir’in kültürel mirasının korunması için önemli bir potansiyel taşıyor. Ancak bu potansiyelin gerçekten tarih koruma amacıyla mı, yoksa ticari çıkarlar için mi kullanıldığı, kamuoyunun şüphelerini artırıyor. İzmir halkı, TARKEM’den daha şeffaf ve hesap verebilir bir duruş bekliyor. Yapılan projelerin, tüm İzmir’i ve tüm kültürel mirası kapsayan, eşitlikçi ve sürdürülebilir bir anlayışla gerçekleştirilmesi gerektiğini savunuyor.

Yarınki yazımızda şu sorulara cevap arayacağız:

1. Belediye Danışmanlarının TARKEM’deki Rolü: Siyaset ve Ticaret Birbirine Karıştı mı?

• Belediyedeki görevleri devam ederken TARKEM’de de yer alan başkan danışmanları, çıkar çatışması yaratıyor mu?

2. TARKEM’in 12 Yıllık Mazisi: Kamu Fonlarıyla Zenginleşen Bir Şirket mi?

• 12 yılda yalnızca yedi restorasyon projesi! TARKEM’in kamuya ait kaynakları zenginleşmek için kullanması etik mi?

3. İzmir Büyükşehir Belediyesi ve TARKEM: Ortaklık mı, Çıkar İlişkisi mi?

• İzmir Büyükşehir Belediyesi, kamu kaynaklarını neden TARKEM’e aktarıyor? Bu ortaklık kimin yararına?

4. TARKEM ve UNESCO: İzmir’in Mirası Gerçekten Korunuyor mu?

• UNESCO listesine girecek projelerden hangileri hayata geçirildi? TARKEM, İzmir’in tarihini korumakta neden yetersiz kaldı?

5. TARKEM’deki Güçlü İsimler: Şirket Yalnızca Zenginlerin Oyun Alanı mı?

• TARKEM’in yönetim kurulu ve ortakları arasındaki güçlü isimler neden projelerin belirli bir zümrenin çıkarlarına odaklanmasına yol açıyor? Halk bu projelerde nasıl yer aldı/alacak?

İletişim: [email protected]

Instagram/ @copurrmehmet ve @nvarnyokizmir