Milyonlarca insan tarafından kullanılan ilaçlar, baş dönmesi, halsizlik ya da kusma üzere yan tesirlere neden olabilir. Lakin birtakım ilaçların nizamlı kullanılması, hayli şaşırtan semptomlara neden olmakta.
Yapılan son araştırmalar, huzursuz bacak sendromu tedavisinde kullanılan ‘ropinorol’ etken unsurlu ilaçların, alışılagelmişin dışında yan tesirlere sahip olduğunu ortaya çıkardı. Kelam konusu ilaçların birçok bayanda teşhircilik ve kumar bağımlılığı üzere davranışları tetiklediği gözlemlenirken, BBC’ye açıklama yapan 20 bayan, ilacın yan tesirleri konusunda gereğince bilgilendirilmediklerini öne sürdü.
KULLANDIKLARI İLAÇ HAYATLARINI MAHVETTİ
BBC’ye yaptıkları açıklamada hayatlarının bu ilaçlar yüzünden mahvolduğunu belirten 20 bayan, ilaçların ‘sapkın’ sonuçlara neden olan yan tesirlerinden üretici firmaların haberdar olduğunu söyledi.
İlaç üreticisi GSK tarafından hazırlanan bir rapor şirketin, dopamin agonisti olarak bilinen bu ilaçlar ile pedofilinin de ortalarında bulunduğu “sapkın” cinsel hareketler ortasındaki temastan 2003 yılında haberdar olduğunu gösteriyor.
Prospektüslerde bu yan tesire açık bir referansta bulunulmasa da Birleşik Krallık’ın ilaç düzenleyici kurumu, libido artışı ve ziyanlı davranışlar hakkında genel ihtar yapıldığını söyledi. GSK da broşürlerde “değişen” cinsel isteklere referans yapıldığını söylüyor.
KUMAR BAĞIMLILIĞINA NEDEN OLUYOR
Riskli cinsel davranışlarda bulunma dürtüsü gösteren bayanlardan kimileri, buna neyin sebep olduğuna dair hiçbir fikirleri olmadığını söyledi. Kimileri da, daha evvel hiç yapmamalarına karşın, kumar oynamaya ya da alışveriş yapmaya mecbur hissettiklerini anlattı. İçlerinden biri, 150 bin sterlinden (7 milyon TL) fazla borca girdiğini söyledi.
Birçok bayan üzere Claire de hamileliği sırasında huzursuz bacak sendromu geliştirmiş. Hareket etmek için duyduğu amansız gereksinime ek olarak sık sık uykusuzluk ve cildinin altında karıncalanma hissi deneyimlemiş.
Bu his doğumdan sonra da devam etmiş ve Claire’e dopamin agonisti olan ropinirol etkin unsurlu bir ilaç reçeteyle verilmiş.
Claire hekimlerinin hiçbir yan tesir hakkında kendisini uyarmadığını söylüyor. İlacın birinci başta huzursuz bacak sendromu konusunda inanılmaz tesirli olduğunu söyleyen Claire, yaklaşık bir yıl geçtikten sonra daha evvel hiç deneyimlemediği cinsel dürtüler hissetmeye başlamış.
“Bunu sadece sapkın olarak tanım edebilirim” diyen Claire’in, bu çeşit davranışlarla ilişkiyi kuran ve “sapkın” tabirinin geçtiği GSK araştırmasına dair hiçbir bilgisi yoktu.
KULLANANLARIN YÜZDE 6-17’SI ETKİLENİYOR
Claire sabahın erken saatlerinde konuttan çıkmaya ve seks yapacak birini bulmak için dolaşmaya başladığını anlatıyor. Transparan bir üst ve ceket giyerek bulduğu her erkeğe göğsünü gösteriyormuş.
Bir partneri olmasına karşın bunu nizamlı olarak yaptığını anlatan Claire, gittikçe daha tehlikeli pozisyonlar seçtiğini söylüyor:
“Kafanda yaptığının yanlış olduğunu bilen bir modül kalıyor, lakin seni o kadar çok etkiliyor ki yaptığının bile farkında olmuyorsun.”
Claire bu dürtülerini ilaçla bağlantılandırmasının yıllar sürdüğünü söylüyor, dürtüleri de neredeyse ilacı bırakır bırakmaz yok olmuş. Claire büsbütün “utanç” duyuyor ve kendini tehlikeye atmış olması yüzünden “aşağılık hissediyor”.
Kumar ve yüksek cinsel istek üzere dürtüsel davranışlar uzun müddettir dopamin agonisti ilaçların broşürlerinde yan tesir olarak belirtiliyor.
Birleşik Krallık’ın sağlık tavsiyesi kurumu Ulusal Sıhhat ve Bakım Mükemmeliyeti Enstitüsü’ne nazaran yan tesirler, bu ilaçları kullanan huzursuz bacak sendromu hastalarının yüzde 6’sı ila yüzde 17’sinde tezahür ediyor.
Oysa Birleşik Krallık’ın Ulusal Sıhhat Servisi’ne (NHS) nazaran rastgele bir ilacın “sık görülen yan etkilerinin” kullanan bireylerin sırf yüzde 1’ini etkilediği düşünülür.
Şizofreni için de kullanılan bu ilaçlar, hareketlerimizi düzenlememize yardımcı olan ve beynimizde doğal olarak bulunan dopamin kimyasalının davranışlarını taklit ederek çalışıyor.
Dopamin “mutluluk hormonu” olarak da biliniyor zira bir şeyden keyif aldığımızda ya da ödüllendirildiğimizi hissettiğimizde etkin hale geliyor.
Ancak akademisyenlere nazaran bu agonist ilaçlar bu hisleri fazla uyarabilirken hareketlerimizin sonuçlarına dair algımızı gereğince uyaramayabiliyor, bunun sonucunda da dürtüsel davranışlara yol açıyor.
2003 yılında yayımlanan GSK raporunda bulunan sapkın davranış olayları Parkinson hastalığı için ropinirol reçetelenen iki erkeği içeriyor. Bir hadisede 63 yaşında bir adam yedi yaşındaki kız çocuğuna cinsel atakta bulundu, yargılanıp ceza aldı.
Yasal dokümanlara nazaran failin libidosu ropinirol tedavisinin başlangıcından itibaren kayda bedel oranda artmış, dozu düşürülünce de “akabinde libido sorunu çözülmüştü”.
İkinci olayda ise 45 yaşında bir adam “kontrolsüz teşhircilik hareketlerinde ve hayasızca davranışlarda” bulunmuştu. Libidosunun ropinirol almaya başlamadan evvel arttığı, lakin bu tedavi sırasında sonra dürtülerinin “yoğunlaştığı” bildirilmişti.
İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nde nöropsikiyatri profesörü olan Valerie Voon’a nazaran ilaçların sebep olduğu, GSK’nin tabiriyle “sapkın” cinsel davranışların yaygınlık oranı bilinmiyor ve deneyimleyen şahıslar tarafından daha az bildiriliyor.
“Bu mevzu üzerinde çok fazla damgalama ve utanç var ve beşerler bunun bir ilaçla irtibatlı olduğunu anlamıyorlar” diyor Voon.
Profesör Voon libido artışı dışındaki riskli cinsel davranışlar hakkında NHS’in özel ihtarlar ve taramalar yapması gerektiğine inanıyor, zira tesirleri “kahredici” olabiliyor.
Huzursuz bacak sendromunun her 20 yetişkinden birini etkilediği düşünülüyor ve bayanların bu durumdan etkilenmesi erkeklerden iki kat daha mümkün.
Konuştuğumuz 20 mağdur, hekimlerinin kendilerine hem ilaçların mümkün önemli yan tesirlerini anlatmadıklarını hem de ardından ilaçların bedenlerini nasıl etkilediğini gözden geçirmekte başarısız olduklarını söylüyor.
Sarah’ya da 50’li yaşlarında öbür bir üreticinin öteki bir agonist ilacı reçetelenmiş.
“Daha evvel Brad Pitt çıplak bir formda odaya girse bile hiçbir ilgim olmazdı” diyen Sarah, “Ama beni cinsel bağımlılığını daima daha da ileriye taşıyan azgın bir bayana çevirdi” diye devam ediyor.
Sarah internet üzerinden kullanılmış iç çamaşırı ve kendi seks görüntülerini satmaya, tanımadığı şahıslarla telefon seksi yapmaya başladı.
Dürtüsel bir halde alışveriş yapmaya da başlaması nedeniyle 30 bin sterlin (1,4 milyon TL) borca girdi.
Dopamin agonistinin tesirleriyle savaşmak için ağrı kesici opioidler ve uyku ilaçları kullanarak kendi kendini tedavi etmeye çalıştı. Sonuçta rehabilitasyon merkezine yatırıldı fakat bu süreçte ehliyetini ve işini kaybetti.
“Sağlıklı olmayan şeylere yöneldim — bu davranışın kendimden kaynaklanmadığını biliyordum ancak denetim edemiyordum” diye anlatıyor.
Üçüncü bir bayan, Sue, kendisine iki farklı dopamin agonisti ilaç reçetelendiğini lakin iki durumda da dürtüsel davranış yan tesirleri hakkında uyarılmadığını söylüyor.
Hatta ikinci ilaç reçetelenirken, yakın vakitte kumara başladığını hekimlere söylediğini de anlatıyor.
Sonuç olarak Sue 80 bin sterlin (3,8 milyon TL) borç biriktirmiş:
“Hayatım üzerindeki tesiri feciydi, kaybedilmesi hayat değiştirecek bir paraydı. Lakin o sırada benim hiçbir cürmüm olmadığını bilmiyordum.”
BBC, dört Parkinson hastası tarafından 2011 yılında GSK’ye toplu dava açıldığını öğrendi.
Bu şahıslar ropinirolun kumar borçlarına ve ilgilerinin sonlanmasına sebep olduğunu söylüyordu.
Aynı vakitte 2000 yılı kadar erken bir tarihte tıbbi araştırmalarda ilaç ile bu tıp davranışlar ortasındaki ilişkinin kurulmasına karşın GSK’nin Mart 2007’e kadar eser prospektüsünde hiçbir ihtara yer vermemesinden şikayet ediyorlardı.
Toplu davada uzlaşmaya gidildi, lakin GSK bu olaylardan sorumluluğu olduğunu reddetti.
Ciddi yan tesir hadiseleri öteki ülkelerde de, bilhassa de Parkinson hastalığı için kullanılan ilaçlarla temaslı olarak bildirildi.
Fransa’da bir mahkeme iki çocuk babası bir adama ropinirolun kendisine homoseksüel dürtüler kazandırdığı şikayeti için tazminat hakkı verdi, hiçbir sabıka kaydı bulunmayan bir öbür adam da kedilere azap etmeye başladı.
ABD’de de Amerikan Uyku Tıpı Akademisi bu ilaçların sırf hayat sonu bakımı üzere kısa müddetli tedavilerde kullanılmasını öneriyor.
TÜRKİYE’DE DE SATILIYOR
Ropinirol içeren ilaçlar Türkiye’de de satılıyor.
İlacın prospektüsünde çok kumar oynama yahut çok cinsel davranış üzere inanılmaz dürtüler yaşayan yahut yaşamış olanların bu ilacı dikkatli kullanması gerektiği aktarılıyor.
“Bağımlılık yaratan kumar, çok yeme yahut harcama, olağandışı derecede yüksek cinsel istek ya da cinsel fikirler yahut hislerde artış” durumunda tabiplere danışılması tavsiye ediliyor.
İngiltere’de olduğu üzere Türkiye’deki prospektüste de “sapkınlıktan” açıkça bahsedilmiyor.
Prospektüste bu yan tesirler sıklığı “çok yaygın”, “yaygın” yahut “yaygın olmayan” kategorilerde değil “bilinmiyor” kategorisinde yer alıyor.
Cinsel davranışın sadece artmayacağı, birebir vakitte değişebileceği de yalnızca bu kısımdaki “kişinin kendisi ya da öbürleri açısından kıymetli bir sorun teşkil edecek halde değişmiş yahut artmış cinsel ilgi ve davranış” kısmında yer alıyor.
İlacın kısa eser bilgisinde ise hastalar ve bakıcılarının bu cins dürtü denetim bozukluklarının değişmesi ihtimaline karşı bilgilendirilmesi ve bu tip semptomlar gelişirse dozun ya azaltılması ya da evreli olarak bırakılması gerektiği aktarılıyor.
BBC Türkçe’ye bilgi veren İstanbul Eczacılar Odası, bu tip yan tesirlerin çok ekstrem bir durum olduğunu ve bu aktif unsurlara sahip ilaçların Türkiye’de çok fazla kullanılmadığını belirtti.
