Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek katıldığı canlı yayın programında gündeme ait kıymetli açıklamalarda bulundu. Bakan Şimşek, enflasyonla mücadeleyle ilgili “Vatandaşımız müsterih olsun, esaslı bir tahlil peşindeyiz” diye konuştu.
Bakan Şimşek’in açıklamalarından öne çıkan detaylar şöyle:
Enflasyon oranı bu yıl kaç olacak?
“Yılın birinci ayında enflasyonun yüzde 5 olarak çıkması beraberinde birtakım tartışmalar getirdi. Ocak ayındaki bu enflasyon son 4 yılın ocak aylarındaki en düşük enflasyondur.
Üç aşağı beş üst 3,5-4’lük bir enflasyon bekleniyordu. Burada tek seferlik denilebilecek sayılar var. TÜİK burada sepet yüklerini değiştirdi ve buradan bir ek enflasyon geldi. Yeniden geçtiğimiz yılın son çeyreğinde üzerinde çalışılan sıhhatte birkaç yıldır muayene fiyatlarında bir değişiklik olmamıştı, buradaki değişikliklerin de 0,6’lık bir tesiri oldu.
Belediyelerin şebeke suyuna yaptığı artırımın tesiri var 0,4 puanlık. Bütün bunlar dikkate alındığında enflasyonun ana amaçtaki düşüşünde bir değişiklik yok. Yani 2023’ün sonunda yüzde 65 olan enflasyon, geçen sene yüzde 44’e, bu yıl ise yüzde 24’e düşmesini öngörüyoruz.
Enflasyondaki düşüş fiyatların düşüşü olarak algılanmamalı fakat. Fiyatların artış suratının yavaşlaması olarak okunmalı.
Temel mallara bakıldığında yüzde 24, gıdayı da katarsanız mal enflasyonu yüzde 33.6. Burada yüksek olan hizmet enflasyonu. Genelde tüm ülkelerde hizmet enflasyonu gecikmeli düşüyor. Zira daima geçmiş enflasyon baz alınıyor.
Ocak ayında kira artışına bakıldığında yıllık yüzde 100’ün üzerinde, eğitimde de keza bu türlü. Bu kalemler yüksek zira geçmiş enflasyonu baz alıyor. Bunun için önümüzdeki periyotta kararlı bir formda programımızı uygulayarak bu sene enflasyonu yüzde 30’un altına çekmeyi ve gelecek sene ise tek hanelere hakikat yaklaşmayı planlıyoruz. Enflasyondaki düşüş sürecek. Ocak ayı enflasyonu, enflasyonla uğraşa ait kurgumuzu etkilemedi.
Toplumsal konut seferbirliği yolda
Hayat pahalılığı Türkiye’nin şuanda karşı karşıya olduğu en kıymetli ekonomik sorun. Nüfusumuzun yaklaşık yüzde 82.7’si kentlerde yaşıyor. Bence en değerli hayat pahalılığı bileşeni kiralar burada. Mesken sahipliği oranı yüzde 56’larda. Son yıllarda gerek konut fiyatlarının süratli yükselmesi, gerekse kiraların süratli yükselmesiyle vatandaşımızın hayat pahalılığından kastı kira oluyor. Burada konut arzını artıracak önemli bir uğraş içindeyiz. Bir taraftan sarsıntı bölgesinde bir inşa çalışması var. Bunun da dışında toplumsal konutlar, yerinde dönüşüm, kentsel dönüşüm, tüm bu bahislerde bütçeden çok önemli bir takviye veriyoruz. Ben inanıyorum ki birkaç yıl içinde çok önemli bir toplumsal konut seferberliğine gireceğiz. Devletimizin desteklediği ve vatandaşımızın çok rahat erişebileceği konutlardan bahsediyoruz.
Bu enflasyonla gayrette en kıymetli başlıklarımızdan. Başka bir başlık ise besin arzı. Türkiye’de ziraî üretimde düzgünüz lakin tarladan en son tüketiciye eser giderken abartılı fiyat artışları var. Bir sürü aracı şirket kurulup fiyatları katlıyorlar. Olay yalnızca lojistik sorunu ve fire sıkıntısı değil. Husus tarladan markete ulaşana kadar bir sürü aracının olması ve bunların bir kısmının da sunni yani fiyatların şişirilmesi için bunların yapılması.
Elektrik ve doğalgazda sübvansiyonlar
Enerji enflasyonda öbür değerli bir bileşen. Güçte şuan devlet olarak çok önemli bir sübvansiyon sağlıyoruz. Elektrikte sübvansiyon yüzde 60 civarı, doğalgazda yüzde 63 civarı. Ortalama yani vatandaşımızın tükettiği elektrik 100 liraya bize mal oluyorsa 40 liraya satıyoruz. Doğal gazı 37 liraya satıyoruz, ortadaki farkı hazine ödüyor. Bütün bu süreçleri çalışıyoruz. Türkiye bir taraftan güç bir taraftan besin ve bir taraftan konut arzıyla hayat pahalılığıyla arz tarafıyla gayret ediyor. Bu sene kamu harcamalarının, bütçe açığının ulusal gelire oranı düşecek bu da enflasyonu aşağı çekecek.
“Köklü bir tahlil peşindeyiz”
Vatandaşımız hayat pahalılığı şikayetinden haklı. Enflasyon adaletsiz bir vergi üzeredir. Bilhassa sabit ve dar gelirlileri vurur. Enflasyon en büyük kötülüktür. Kesinlikle enflasyonla uğraş edilmelidir. Vatandaşımız müsterih olsun, esaslı bir tahlil peşindeyiz. Bütün dünyada çaba bir vakit alıyor. Pandemi sonrası Avrupa ve Amerika’da da enflasyonda artış görüldü. Yüzde 9-10’lara çıkan enflasyonu 2-3’e düşürmeleri 3 yıldan fazla mühlet aldı.
Bizim dezenflasyon programımız 2023’ün 2. yarısında başladı ve daha 2 yılını doldurmadı. Enflasyondaki düşüş sürecek.
Kamuda önemli bir tasarruf periyodu
Gelen tenkitlerin tersine kamuda da önemli bir tasarruf yapılıyor. 2013-2023 ortasına gidelim. Bizim programımızdan evvel 100 lira olarak hedeflenen harcama 109 lira olarak sonlanmış, 10 yılın ortalaması bu. 2024 yılında 100 lira olarak öngörülen kamu harcaması 97 olarak gerçekleşti. Harcama disiplinini tesis ettik, tasarruf yaptık ve bütçenin ötesine geçilmesine de hiçbir halde müsaade vermedik. Açıkladığımız ve uyguladığımız tasarruf önlemleri çok önemli sonuç verdi ve bunu sürdüreceğiz.
“Bütçe açığı yüzde 3 civarına düşecek”
Bizim iktisat programımızın çalıştığını söylediğimde kimi kesitler rahatsız oluyorlar. Bir arada bakalım programın çalışıp çalışmadığına. Program öncesinde bilhassa sarsıntının tesiriyle 2023’te yani… Bu yılın mayıs haziran ayına giderseniz piyasa yüzde 10 civarında bir bütçe açığı bekliyor. Bu çok yüksek bir açık olurdu. Türkiye bunu yönetemezdi. Biz bu açığı yüzde 4.9’a çektik. Yani piyasanın beklentisin altına çekti. Bu yıl da bütçe açığını yüzde 3 civarına düşüreceğiz.
Diğer bir mevzu Türkiye’nin cari açığı. Bu istikrar 2023’ün mayısına gittiğimizde açığımız 55 milyar dolar. Program öncesi açık ulusal gelirimize oranla yüzde 5.5 civarı, şu an ise yüzde 0.7. Bu yıl cari açık bir ölçü genişleyecek fakat bizim için zati bu sayılar yönetilebilir demek.
Merkez Bankası rezervlerindeki değişiklik
Rezervlere bakacak olursak. Program öncesi Merkez Bankası’nın swap hariç net rezervi eksi 61 milyar dolardı. Şuan Türkiye’nin net rezervi 65 milyar doların üzerine çıktı. Eksi 61’den artı 65’e… Brüt de 166 milyar doların üzerine çıkmış durumda.
Başka bir husus ülkenin risk primi. Mayıs 2023’e gidin, Türkiye’nin CDS’i 700 baz puanın üzerine çıkmıştı. Şu an 254 oldu. Bizim en âlâ gördüğümüz düzeyler 118-120 civarlarıydı. Şu anki amacımız 200’ün altına inmesi. Bu değerli zira yurt dışından firmalarımız borçlandıkları vakit emsal vadeli Amerikan yahut Avrupa tahvillerinin faizini alıp üzerine risk primi ekliyorlar.
“Risk primi aşağı çekildi”
2023 mayıs ayında 5 yıl vadeli dolar cinsinden tahvilimizin faizi yüzde 11’e çıkmıştı, şu an yüzde 6,5 civarı. Dış borçlanma maliyetimiz düşmüş neredeyse yarı yarıya. Risk primimiz düşmüş yeniden tıpkı biçimde. Biz üstelik bize benzeyen ülkelerden 10 kat risk primini daha fazla aşağı çekmişiz
“Kredi notu ikişer kademe artırılan tek ülke Türkiye”
Türkiye’nin kredi notu… Geçen sene 3 farklı kredi derecelendirme şirketi tarafından 2’şer kademe notu artırılan tek ülkeydik. Program çalışmasa bu notları nasıl alacağız?
Biz programı uygulamaya devam edelim başarılı sonuçlar almayı sürdüreceğimize inanıyorum.
KKM’den çıkış
Kur Muhafazalı Mevduat’tan çıkış konusunda kararlıyız. Merkez Bankası’yla istişarelerimizde muhtemelen en geç bu yılın birinci yarısında hukukî bireylere ait KKM uygulamasına son vereceğiz.
Zaten KKM’yi cazip olmaktan çıkarttık. Evvelce şirketlerin tam bir vergi muafiyeti vardı. Artık ise onların vergi istisnasını kaldırdık. Bireyler açısından 0 stopaj vardı, bunu 6 ay vadeliye kadar yüzde 15’e çıkardık. Kurla piyasa faizi ortasında değerli bir fark oluşmuyor. Münasebetiyle KKM’nin bir manası kalmadı getiri manasında. Biz piyasaları bozmadan bu çıkış sürecini yumuşak biçimde başaracağız dedik. Bunların hepsi vakit alıyor lakin sonuç alıyoruz. 76 haftadır kesintisiz KKM düşüyor. 30 milyar doların altına indi. İstense bugün dahil adım atılabilir lakin biz yumuşak geçişi tercih ettik peyderpey bu adımları atacağız.
“ABD idaresinin uygulamaları bizi direkt etkilemez”
ABD idaresinin kimi uygulamaları piyasada büyük bir tedirginlik yaratıyor. Öngörülebilirlik, kurala dayalı ticaret bir kenara bırakılıyor. Lakin Türkiye açısından direkt riskler çok düşük. Son 20 yıla baktığımızda Türkiye’nin ABD ile olan ticaretinde ABD lehine 78 milyar dolarlık bir açık var. Bizim ABD ile bir özgür ticaret mutabakatımız da yok. Zati ABD bize yüksek bir vergi uyguluyor halihazırda. Bunu ek artırmak için bir sebep yok. Geriye ise 2 şey kalıyor. Birincisi ABD’nin gümrük tarifelerini artırmasının dolaylı tesirleri olabilir.
Geriye siyasi olarak atılacak adımlar kalıyor. Yeni ABD idaresiyle de aramızdaki ilgiler âlâ. İnanıyorum ki Türkiye’ye karşı ticarette korumacılık önlemlerinin geliştirileceğine ben inanmıyorum. Suriye’ye ait birtakım telaşlarımız var lakin bu bahiste da gelen iletiler şuan için umut verici.
“En büyük problemlerden biri: Kayıt dışı”
Kayıt dışılık Türkiye’nin en büyük meselelerinden biri. Yalnızca bu bir gelir kaybı sıkıntısı değil. Türkiye’de vergi oranlarını artırmaktansa artık büsbütün kayıt dışı çalışan işletmeleri kayıt altına alarak bütçe açığını azaltmak istiyoruz. 2025’te kapısını çalmayacağımız hiçbir mükellefin olmayacağını ilan etmek istiyorum. Bu periyodun en değerli özelliği daima alanda olacağız. Kontrollerimizi ölçek gözetmeksizin gerçekleştiriyoruz.
2024’te başladık buna. 1.2 milyon kontrol uygulaması yaptık. Sonuç da almaya başladık. Bu yıl bunu katlamak istiyoruz. Bilhassa Maliye’de kimi üniteleri kapatıp oradaki elemanlarımızı kurslara tabi tutup alanda kullanacağız. Tüm OSB’lerin, hallerin, endüstrilerin giriş çıkışlarına çadır kuracağız tabiri caizse. Her bölümde istisnasız kayıt dışılık görüyoruz.
Hasılatlar tespit edilecek
2023 yılında bir kuyumcu örneğin aylık 16 bin 46 lira gelir elde ettiğini beyan etmiş. Bugünkü sayılarla bir taban fiyata denk geliyor. Özgür çalışan avukatlar ortalama 17 bin 805 lira aylık gelir beyan etmiş. Hür çalışan tabiplerden ortalama yeniden aylık beyan edilen gelirin 27 bin 376 lira olduğunu gördük.
Geçen yıl Meclis bir kanun çıkardı ve hasılat tespiti imkanı verdi bize. Takımlar kayıt dışılıktan şüphelenilen kuruma gidip sabahtan akşama kadar orada durup tüm hasılatı tespit edecekler. Kanuna nazaran artık değişik günlerde, aylarda yılda 12 defa farklı kurumlara gidip hasılat tespiti yapacağız ve sonra işletmeye bunun ikazını yapıp izahını isteyeceğiz. Mükelleflerimizin lehine olan şey biz gelmeden hasılatlarını düzeltmeleri olacaktır.
Kira kontrolleri
Geçen yıl kira kontrollerinde 425 bin konuta gittik. Data tahlili yaparak beyanda bulunmayan ancak kiralık olduğunu düşündüğümüz bu konutları ziyaret ettik. Konut sahiplerine de ileti gönderdik ve bu tespitlerimizi aktararak ikazda bulunduk. Geçen yıl birinci sefer beyanname veren 326 bin yeni konut sahibi çıktı. Kiracılardan bilgi almaya devam ediyoruz.
“Asgari fiyat vergi dışı oldu”
AK Parti hükümetleri periyodunda taban fiyatı büsbütün vergi dışı bıraktık. Bunun dışında mesela kolay adapta esnaf var. 850 bin esnaf vergiden muaf şu anda. Aşağı üst temel bütün besin eserleri yüzde 1 KDV’ye tabi tuttuk.
Çiftçilerimiz için yemde ve gübrede 0 vergi var. Kurumlar Vergisi. Bunu şirketler veriyor. Yüzde 25’e çıkarttık. Bankaların Kurumlar Vergisi ise yüzde 30’a çıkarıldı. Yap İşlet Devret projeleri var. Burada da Kurumlar Vergisi yüzde 30’a çıkarıldı. Bundan sonra çok uluslu şirketlerin yüzde 15 Kurumlar Vergisi vermesi istikametinde bir düzenleme yaptık. Yani söylediğimize nazaran hareket ediyoruz.
Vergi silme savları
Türk Vergi Hukuku’nda hiçbir bakanın bir kuruş vergi silme yetkisi yok, bunun altını çizmek istiyoruz. Yalnızca TBMM’nin kanun çıkartarak yapılandırma yahut af yoluyla vergileri silme yetkisi var. Pekala bu vergi silme savları nereden geliyor? 1963’ten beri uzlaşma diye bir kuruluş var. Bu şu demek: Bir vergi müfettişi bir rapor hazırladığını varsayalım. Bu rapora mükellef itiraz etsin. Heyet toplanıp o rapora olan itirazlara bakıyor. Şayet gerçekten rapor yanlış bir raporsa o vakit vergi aslında cezalarda indirim yapılabiliyordu. Geçen sene bir kanun çıkardık ve rapor yanlış dahi olsa vergi aslını uzlaşmada indirilemeyeceği istikametinde düzenleme yaptık. Yani bu tezler da tartışmalar da siyasi. Bırakın bir bakanı, Cumhurbaşkanının dahi vergi silme yetkisi yoktur, bunun tekrar altını çiziyorum.
‘Bütçe faize gidiyor’ tezleri
Bunu söyleyebilmek için ya makus niyetli olmak lazım ya da sayılara bakmamak lazım. 2002 yılına gidelim. Ülkenin ulusal geliri 100 TL ise 14,3 lirası faize gidiyordu. Hatta vergi gelirleri 100 TL ise 86’sı 2002’de faize gidiyordu. 2024’te ulusal gelirin yüzde 3’ü faize gidiyor. Son 1 yılda arttı mı pekala? 2003-2023 ortası uzun bir mühlet. Burada ortalama ulusal gelire oran olarak yüzde 4 faiz harcaması var. 2003-2023 ortasında 100 liralık vergi gelirimiz varsa 24 lirası faize gitmiş, şu an 17 lira bu sayı. Bu argümanları yayanlar âlâ niyetli olamazlar.
“Üç yıl içinde yüksek gelirli ülkeler kümesine geçeceğiz”
Önümüzdeki 3 yıl içinde Türkiye kalıcı bir halde yüksek gelirli ülkeler kümesine geçecek. 1955’den beri orta gelirli ülkeler grubundayız. Artık Türkiye bu programı uygulayarak üst gelirli ülkeler kümesine geçebilir.
Türkiye’ye yatırım ilgisi
Biz programımızı açıkladığımızda muhalefetten çok sayıda tenkit geldi. Programımız sonuç vermeye başlayınca da programın ömrünün kısa vadeli olduğunu söylediler ve dışarıdan kaynak gelmeyeceğini argüman ettiler. Kaynak girişi önemli seviyede artınca da bunun sıcak para olduğunu söylediler. Daima programımızın işlemediğini tez ettiler yani.
2024’ün mart ayından sonra yabancı ilgisi oldu. Lokal seçimlerden sonra Cumhurbaşkanımızın güçlü takviyesiyle prorgam konusundaki kararlılığımız önemli bir dönüm noktasıydı ve muazzam bir kaynak girişine sebep oldu. 2024 mart sonrasında Türkiye’nin Swap harici net rezervi 130 milyar dolar arttı. Bu rezerv artışını sıcak paraya bağlayanlar var, bu yanlışsız değil. Hesaplarımıza nazaran rezerv artışının neredeyse yüzde 80-85’i içerideki portföy tercihlerinden kaynaklanıyor. Münasebetiyle burada tabi ki bir ölçü sıcak para var lakin büyük oranda içerideki vatandaşlarımızın ve şirketlerimizin portföy tercihleriyle bağlantılı bu.
“En sıkıntı devri geride bıraktık”
Biz Türkiye’nin potansiyeline inanıyoruz. Kimi makroekonomik problemlerimiz var. Kıymetli bir kısmını çok daha yönetilebilir bir alana çektik. Kimi meselelerin tahlili vakit gerektiriyor. Bunu başaracağız, vaktimiz da var. Enflasyon düşüyor, bütçe açığı azalıyor, cari açık sürdürülebilir bir noktada, rezervimiz kâfi seviyede. Risk primimiz düşüyor, içeride de faizler düşüyor ve düşmeye de devam edecek. En güç devir geride kaldı. Nispeten işin sıkıntı kısmını geride bıraktık.”
