Başkanlık devri öncesi toplumsal medyada yaptığı açıklamalarla hayli ses getiren ve açıklamaları diplomatik alakalara yönelik telaşlar uyandıran Trump, ticari yaptırım tehditlerinin dozunu giderek artırıyor. Trump yaptığı açıklamalarla Panama Kanalı’nın ABD gemilerine uyguladığı geçiş maliyetlerinin çok yüksek olduğunu söyleyerek Panama’nın Çin’le olan alakalarını gaye gösterdi. Trump, gerektiği takdirde kanalın ABD tarafından denetim altına alınabileceğini söyledi. Pekala global ticarette bu kadar stratejik ehemmiyet taşıyan Panama Kanal’ı tarihî olarak kimin hakimiyetindeydi ve nasıl bir politik ortamdan doğdu?
Şu anda Panama Cumhuriyet’i yönetiminde olan ve Süveyş Kanalı’yla birlikte dünyanın en kritik iki yapay su yolundan biri olan Panama Kanalı, Ağustos 1914’te ABD devleti tarafından tamamlandı. Kanalın tarihçesi ise epeyce karışık.
Panama Kanalı ile ilgili birinci tasarılar; 1800’lü yıllarda, ABD’li ve İngiliz iş adamlarının Atlantik-Pasifik kıyıları ortasındaki deniz nakliyeciliği maliyetlerini düşürme isteklerinden ortaya çıktı. Bu bahis üzerine uzun süren ABD-İngiliz rekabeti, 1850 yılında imzalanan ve Nikaragua Cumhuriyeti’nden geçen ortak bir kanal kurulmasını amaçlayan Clayten-Bulwer Anlaşması’yla son buldu. Ama bu İngiliz-Amerikan kanal paydaşlığı tasarıların ötesine geçemedi.
Panama Kıstağı’nda birinci defa bir kanal inşa etme teşebbüsü ise 1881 yılında, o vakitler Panama topraklarına sahip olan Kolombiya tarafından imtiyaz yoluyla Fransız sermayeli “Compagnie Universelle du Canal Interoceanique” şirketine verilmişti. Tıpkı vakitte Süveyş Kanalı’nı da inşa etmiş olan şirket Panama’da deniz düzeyinde kurulacak bir kanal projesi hazırladı. Şirketin hazırladığı bu proje, Panama’nın coğrafik yapısına uygun olmadığı gerekçesiyle Fransız mühendis Adolphe Godin de Lepinay tarafından protesto edildi. Ancak Lepinay’ın protestoları görmezden gelindi ve kanal projesine başlanıldı. Panama’nın tropikal topraklarının ve ikliminin göz arkası edilmesi, yanlış teknolojinin kullanılması ve salgın hastalıklar üzere sebeplerle proje finansmanı sağlanamadı ve Fransız şirketin projesi yarıda bırakıldı. 9 yıllık başarısız proje teşebbüsü 20 binin üzerinde çalışanın vefatına ve proje sahibi şirketin batmasına sebep oldu. Artık kanal için tek umut bölgede kanal çatısında satışa çıkarılabilecek yeni bir şirket oluşturulmasıydı.
1901 yılında ABD devreye girdi. O yıl imzalanan Hay-Pauncefote Anlaşması’yla kendisine bir kanal inşa etme müsaadesi tanıyan ABD, 1902 Spooner Yasası’yla birlikte, Panama’da kanal projesinin başarısız olmasıyla dağılan Fransız şirketin paylarını satın alma ve Kolombiya’yla muahedeye varıldığı takdirde projeyi devralma niyetlerini resmileştirmiş oldu. Ama Kolombiya Meclisi’nde ABD tarafından sunulan finansal koşulların kabul edilemez bulunmasıyla birlikte iki devlet ortasında muahedeye varılamadı. Dönemin ABD Başkanı Roosevelt bu anlaşmazlıklara, ABD savaş gemilerini Panama Kenti ve Kolon’a göndererek karşılık verdi. Kolombiya’nın ABD tehdidine karşılık vermekte yetersiz kalması sonucunda 3 Kasım 1903’te Panama bağımsızlığını ilan etti. Panama’nın bağımsızlığı sonrasında inşa ve idare hakkı ABD’ye devredilen Panama Kanalı projesi 1914 yılında tamamlandı.
Panama Kanalı’ndan geçen ana ticaret rotaları; ABD’nin doğusu ve Doğu Asya, ABD’nin doğusu ve Güney Amerika’nın batısı, Avrupa ve Kuzey Amerika’nın batısı, Avrupa ve Güney Amerika’nın batısı, Kuzey Amerika’nın doğusu ve Avustralya ortasında bulunuyor. Memleketler arası kanal trafiğini ise yüklü olarak ABD’nin doğu kıyıları ve Doğu Asya rotasında gerçekleştirilen nakliyat faaliyetleri etkiliyor. Kanalda gerçekleştirilen uzun ton kargo nakliyatında birinci 5 sırada ABD, Çin, Japonya, Güney Kore ve Şili ülkeleri bulunuyor.
Kurulduğu 1914 yılından 1979’a kadar büsbütün ABD’nin elinde olan Panama Kanalı idaresi, 1979 yılından itibaren Panama Cumhuriyeti ve ABD’nin ortak oluşturduğu Panama Kanal Komisyonu’na geçti. 1999 yılında ise idaresi büsbütün, Panama Cumhuriyeti tarafından oluşturulan Panama Kanal Otoritesi’ne devredildi. Günümüzde hala bu kuruma bağlı olan kanalın gelirlerinin bir kısmı her yıl direkt Panama hazinesine aktarılıyor. Panama tarafından bu meblağın geçtiğimiz mali yılda 2.5 milyar dolar olduğu bildirildi.
