Sakarya Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Coğrafya Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Beyza Ustaoğlu, Balıkesir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsa Cürebal ve Balıkesir Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Ana Bilim Kısmı doktora öğrencisi Muhammed Mustafa Özdel, Türkiye’de zeytin tarımının iklim değişikliğinden nasıl etkileneceğini, 2050 ve 2070 yılları için “ılımlı” ve “kötümser” iki başka senaryoda inceledi.
2 yıl süren arazi ve modelleme çalışmaları kapsamında Türkiye’deki tüm alanlar, zeytin için “uygun olmayan”, “çok az uygun olan”, “uygun olan”, “çok uygun olan” ve “son derece uygun olan” formunda 5 kategoriye ayrıldı ve global sıcaklık artışı, ölçülü senaryoda, yüzyıl sonunda 2 yahut 3 derece, karamsar senaryoda ise 4 derece olarak baz alındı.
Türkiye’nin, global olarak zeytinyağının yaklaşık yüzde 15’ini ürettiği aktarılan araştırmaya nazaran, yağlık zeytin ağaçlarının yüzde 15’i İzmir, yüzde 14’ü Aydın, yüzde 13’ü Muğla ve yüzde 9’u Manisa’da bulunuyor. Sofralık zeytin ağaçlarının ise yüzde 28’i Manisa’da, yüzde 19’u Bursa’da, yüzde 10’u Mersin’de yer alıyor. Türkiye genelinde yaklaşık 320 bin ailenin zeytin üretimiyle geçindiği hesaplanıyor.
Senaryolar doğrultusunda yapılan projeksiyonlarda, Türkiye’de hem zeytinciliğe “uygun olmayan” hem de “son derece uygun olan” alanların küçüleceği, uygun olmayan alanların bir kısmının yerini “çok az uygun” alanların alacağı, “son derece uygun” ve “çok uygun” alanlardaki daralmanın ise zeytin ve zeytinyağı üretimini tehdit edebileceği öngörüldü.
– Ölçülü senaryo
Ilımlı senaryonun 2050 yılı çıktıları, halihazırda Akdeniz’de zeytincilik için “son derece uygun” alanlardaki elverişli iklim kurallarının yerini “çok uygun” kurallara bırakacağını, bu değişimin en besbelli olduğu bölgenin ise Mersin ve etrafı olduğunu gösterdi.
Ege Bölgesi’nde en besbelli değişimlerin Manisa’da görüleceği, zeytinciliğe “uygun” olan alanların, yerlerini, “çok az uygun” alanlara bırakacağı, Karadeniz kıyılarında ise bilhassa Kırklareli’nden Trabzon’a uzanan kıyı çizgisi boyunca zeytinciliğe uygun alanların artacağı kestirim ediliyor.
Ilımlı senaryonun 2070 yılı projeksiyonlarına nazaran, Marmara Bölgesi’nde Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Yalova ve Kocaeli, Karadeniz Bölgesi’nde ise Samsun, zeytin yetiştiriciliği açısından kıymetli potansiyel alanlara karşılık gelebilir. Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesitinde yayılış gösteren yetiştiriciliğe uygun alanların potansiyellerini koruduğu senaryoya nazaran, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştiricilik için düşük potansiyele sahip olabilecek “çok az uygun” alanların yayılış alanını genişletebileceği kestirim ediliyor.
– Karamsar senaryo
Kötümser senaryonun 2050 yılı modelleme çalışmasına nazaran Ege ve Akdeniz’de “son derece uygun” ve “çok uygun” potansiyele sahip alanlar daralabilir. Buna rağmen senaryoda, Marmara Denizi etrafındaki alanların mevcut durumunu koruyacağı, Karadeniz kıyı jenerasyonu boyunca yeni uygun alanların ortaya çıkabileceği, sonlu ekolojik koşullarda yetiştiriciliğin yapıldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise “çok az uygun” alanların genişleyebileceği öngörülüyor.
Kötümser senaryonun 2070 projeksiyonunda Mersin ve İzmir ile bu vilayetlerin etrafları, en bariz olumsuz değişimin beklendiği bölgeler oldu. Bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda, Türkiye genelinde zeytin yetiştirmeye “son derece uygun” alanların neredeyse yok olacağı öngörülüyor. Bu şartlarda, 2070 yılına gelindiğinde sadece Çanakkale kıyılarındaki çok küçük bir alan, zeytin için en elverişli şartlara sahip olabilecek.
Karadeniz kıyı şeridinde kabaca 500 metre yükseltiye kadar olan bölümlerin değişimden etkileneceği öngörülürken bölgenin iç bölümlerindeki alçak vadi tabanları ve ovaların da zeytin yetiştirmeye uygun alanlara dönüşeceği varsayım ediliyor.
Zeytine elverişli alanlar kıyılardan iç bölümlere, daha engebeli ve yüksek alanlara gerçek kayarken, yükseklere yayılan zeytinin daha yavaş büyümesi ve randımanının azalması, bu alanlarda zeytinciliğin ekonomik olarak sürdürülebilir olup olamayacağı sorusunu doğuruyor.
– “Sıcak hava dalgaları ve kuraklıklar, zeytin yetiştiriciliğini olumsuz etkileyecek”
AA muhabirine araştırmanın sonuçlarını kıymetlendiren Prof. Dr. Beyza Ustaoğlu, klâsik olarak zeytin yetiştiriciliği yapılan alanlarda yıllık yağış ölçüsünün ve yağışın mevsimlere sistemli dağılışının kıymetli olduğunu, bu nedenle sıcak hava dalgaları ile sıklığı ve şiddeti artan kuraklıkların zeytin yetiştiriciliğini olumsuz etkileyeceğini söyledi.
Zeytinin soğuklama muhtaçlığı olan bir tıp olduğunu belirten Ustaoğlu, soğuklama muhtaçlığının karşılanamamasının, zeytin rekoltesini olumsuz etkilediği, değişen hava ve iklim şartları nedeniyle fenolojik periyotlarda kaymalar ve soğuklamanın yetersiz gerçekleşmesinin ise hem randıman hem de kalitede düşüşe neden olabileceği ikazında bulundu.
Ustaoğlu, iklim değişikliğinin şiddetlenmesiyle zeytinciliğin sıcaklık, su gerilimi, hastalık, zararlılar ve çok hava olayları üzere tehditlerle karşı karşıya kalabileceğini söz etti.
– Yeni habitat alanlarında dikkat edilmesi gerekenler
Prof. Dr. İsa Cürebal, zeytincilik yapılan alanların değişmesi durumunda toprak idaresi, toprak verimliliği ve yanlışsız gübreleme üzere hususların kıymetli olduğuna dikkati çekerek toprağın fiziki ve kimyasal özelliklerinin belirlenip en uygun zeytin çeşidini saptamanın mümkün olduğunu bildirdi.
Cürebal, “Yeni habitat alanları kelam konusu olduğunda, zararlıların çeşit üzerinde neden olabileceği aksilikleri kestirim etmek güç. Hastalık ve zararlılara karşı önlemli olmak, biyolojik, kimyasal ve kültürel tedbirler içeren kapsamlı bir strateji geliştirebilmek değerli. Tüm bu idare süreçlerine teknolojik ögeleri entegre etmek, iklim değişikliğiyle birlikte belirsizliklerin arttığı sürecin daha âlâ yönetilmesine, karlılığın artırılmasına katkı sunabilir.” diye konuştu.
Var olan alanların korunması ve yeni yetiştirme bölgelerinin kurulması konusunun değerine vurgu yapan Cürebal, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Olumsuz tesirleri sonlandırmak için damla sulama yahut yer altı damla sulama üzere sulama sistemleri benimsenmeli ve yaygınlaşmalı. Böylelikle suyu tesirli ve verimli kullanarak tasarruf sağlamak mümkün olabilir. Lokal ortam kaidelerine en düzgün uyum sağlayacak çeşitlerin seçimi son derece değerli. Gerekli ahenk stratejilerinin bir an evvel hayata geçirilmemesi durumunda, değişen iklim kaideleri, zeytin üretimiyle geçimini sağlayan 300 binden fazla aileyi etkileyebilir, zeytin ve zeytinyağı fiyatlarının artmasına neden olabilir.”
