İktisat tarihçisi Prof. Dr. Şevket Pamuk Bloomberg HT ekranlarında Daron Acemoğlu ve iki meslektaşının aldığı Nobel Mükafatı hakkında değerlendirmelerde bulunurken, dünyadaki iktisat siyasetlerindeki değişen trendlere de vurgu yaptı.
Ödülün sürpriz olmadığının altını çizen Pamuk “Bu grup 20-25 yıldır pek çok makale ve kitap yayınladı. Bu ödül beklenen bir şeydi ve bu yıl gerçekleşti. Bu grubun yaptığı çalışmalar sahiden de çığır açıcıdır” dedi.
“ABD ve Avustralya’da bir yerde sömürgeydi ve gelişmeleri farklı oldu”
Nobel mükafatı alan teori hakkındaki değerlendirmelerini paylaşan Pamuk şunları söyledi:
“Bu arkadaşlar uzun vadeli iktisadi büyüme açısından niçin ülkeler ortasında farklılıklar var; niye bu farklılıklar kolay kolay değişmiyor sorusuna, iktisat disiplini içerisinde bir karşılık getirdiler. 1980‘lere kadar iktisat disiplini şunu söylüyordu; fiziki yatırımı yaparsınız, eğitime ehemmiyet verirseniz büyüme suratınız daha yüksek olur. Lakin iktisat disiplini şu sorulara karşılık vermiyordu; ‘Niçin bir ülkede yatırım oranı daha yüksek olur? Niye bir ülkede eğitime daha fazla yatırım yapılır? Niye bir ülkede şu bölümlere yatırım yapılır başkalarına yapılmaz?’
Nobel mükafatını alan üçlü bu sorulara yeni yanıtlar getirdiler. Hem de ampirik çalışmalar yaparak siyaset biliminden, tarihten kavramsal çerçeve ve data dataları kullanarak. Bu grup sömürgelerin tarihindeki uzun vadeli gelişmeleri bakıyorlar diyorlar ki; sömürgelerin hepsinin durumu uzun vadeli olarak iktisadi gelişmesi tıpkı olmadı. Unutmayalım ABD ve Avustralya da bir yerde sömürgeydi. Onların uzun vadeli gelişmesi başkalarından çok daha farklı oldu. Sömürgeler ortasındaki farklılıktan yola çıkarak, bu grup bir ülkede kurumların yahut iktisadın ve toplumun siyasetin işleyişini kıymetini ortaya çıkardı. Kurumlar, kurallar, hukuk, demokrasi ve buldukları sonuçlardan bir tanesi de demokrasinin uzun vadede otoriter rejimlere nazaran iktisadi kalkınma açısından daha düzgün sonuçlar verdiği biçiminde. Getirdikleri bir terim var o da kurumlar kapsayıcı yahut dışlayıcı olabilir. Kurumlar/kurallar toplumun tümünü içerir bu ayrım da sömürge geçmişi olan ülkeler için değil tüm ülkeler için geçerlidir. Bugün Türkiye’de bizim de bu takımın getirdiği yanıttan yandan öğreneceğimiz çok şey var”
“Piyasa yanlısı devir bitiyor”
Nobel hakkındaki değerlendirmesinden sonra dünyada ve Türkiye’de iktisat siyasetlerindeki gelişmeler hakkında da değerlendirmede bulunan Pamuk, piyasa odaklı devrin bittiğine artık devletin daha faal bir formda yer aldığı bir modelin konuşulmaya başlandığını söyledi.
Pamuk’un konuşmasında öne çıkanlar ise şöyle:
1980’lerden itibaren tüm dünya ve Türkiye yeni bir iktisat siyaseti paradigması modelini kabul etti. Burada piyasa vurgulanır oldu ve öncelik verildi. 1980’lerden günümüze yaklaşık 40-45 yıldır geçerli olan bu anlayış en başta ABD ve Avrupa tarafından artık terk ediliyor. O piyasa yanlısı periyot bitiyor. Onun yerine yalnızca iktisadi gelişme açısından değil, örneğin Amerika’nın Avrupa’nın Çin’le rekabeti açısından değil, iklim değişikliğine karşı uğraş açısından da devletin iktisatta daha etkin bir halde, daha aktif bir formda yer aldığı bir model konuşulmaya başlandı. Dünya yeni bir periyoda girdi. Bunun Türkiye üzere ülkeler için kıymetli riskleri var. Bizim ülkemizde 20-30 yılda bilhassa son 10-15 yılda devletin iktisat içindeki yeri sağlıklı gelişmedi. Devlet müdahaleciliği en başarılı verimli firmaları desteklemek, en değerli önde gelen geleceği parlak kesimlere yatırım yapmak yerine iktidara yakın kısımları destekleyici istikamette gelişti. Bu devlet anlayışıyla devam edersek o vakit problemlerimiz daha da ağırlaşacak. Daron Acemoğlu ve arkadaşları kurumlar ve kurallar hukukun üstünlüğü vurgusunu bir ortaya getirelim; önümüzdeki periyotta oluşturmamız gereken şey hukukun üstünlüğü ile istikrarlı iktisadi gelişmeleri güçlendirecek halde kuralları ve daha yeni daha aktif etkin devlet anlayışına birleştirmemiz. Bu kolay değil. Kolay olmadığı için de her ülke iktisadi kalkınma yolunda tıpkı ölçüde başarılı olamıyor. Önümüzdeki devirde Türkiye’nin bu giderek ağırlaşmakta olan meselelere karşılık vermesi gerekiyor bir yandan dünyadaki gelişmeleri uygun değerlendirmesi bir yandan da içerdeki konut ödevlerimizi yapmamız gerekiyor.
“Çin’in bu teoride biraz daha başka durduğu açıklandı”
Nobel alan teoride Çin hakkında gelen tenkitler hakkında Pamuk şunları söyledi:
“Nobel komitesinin açıklamasında da vardı. Çin’in biraz başka durduğunu son 40-50 yıldır gelişmesinin bu teoriden biraz daha başka durduğunu esasen söylüyor. Hem bu grubun çalışması hem de Nobel Komitesi’nin açıklaması ‘mutlaka istisnaları vardır, fakat toplam tabloya baktığımız vakit demokrasi çerçevesinde hukukun üstünlüğü çerçevesinde ülkeler daha başarılı oldular’. Teoride, bütün ülkeler için bu istisnasız bir kuraldır demiyorlar fakat demokrasi yolunda yürüyen ülkeler daha başarılı oldular deniliyor”
