Araştırmacı-yazar Erol Mütercimler’in çocukluğu, birinci gençliği Rami ile Eyüp ortasında geçer. Rami’de Ayten Sokak’taki 19 numaralı üç katlı kâgir konutları çok hoştur. Haliç adeta avuçlarındadır. Eyüp Camii başta olmak üzere sur içi ve sur dışı mescitlerin tamamı konutlarından görünür. Haydarpaşa tren garı ve Haliç’in Boğaz’a çıkışı da…
Ortaokul üçüncü sınıftan, liseyi bitirinceye kadar, Eyüp, Ayvansaray, Fener, Balat, Unkapanı, Zeyrek… Sokak sokak onlarca sefer dolaşır Mütercimler. Fatih Çarşamba, Edirnekapı, Karagümrük sokaklarında konakların karşısında saatler geçirir.
İlk kere Nişantaşı’na gelip Teşvikiye Camii duvarına oturup apartmanları hayranlıkla seyredip defterine kendince çizim yaptığı yıl 1968’dir. Üstelik Rami’den yürüyerek gelmiştir buraya. O yıllarda şimdi yalıları tanımamıştır. Ta ki üniversiteye kadar. Üniversite öğrencisiyken ortada sırada Boğaz kıyısı tipi yaptığında hayran olmaya başlar. Asıl ilgisini çektiği tarih 22 Ağustos 1979’dur. Yani Deniz Kuvvetleri’nde teğmen rütbesiyle fizik öğretmeni olarak Beylerbeyi Deniz Astsubay Okulu’na stajyer olarak tayin edilişinin akabinde.
Deniz Harp Okulu’na tayin oluncaya kadar yaklaşık sekiz yıl Boğaz’ın incisi Beylerbeyi Sarayı’nın duvar komşusu olarak yaşar! Ondaki Boğaziçi, yalı hayranlığı, sevgisi bu türlü oluşur.
“Osmanlı devlet adamları üzere konaktan yalıya terfi etmiştim! Şunu da itiraf edeyim, nahoşluk abidesi olan kimilerine mimari açıdan yalı demek için bin şahit bile yetmez…” diyen Mütercimler ile yeni kitabı ‘Boğaziçi’nin Zımnî Tarihi’ üzerinden İstanbul’un yalılarını konuştuk.
İSTANBUL’UN YALILARININ LİSANLARA DESTAN HİKÂYESİ
KIBRISLI YALISI
YAHYA KEMAL ŞiiRLERiNi BURADA YAZDI
Sultan Abdülaziz’in (1861-1876) daveti üzerine İstanbul’a gelen ve Beylerbeyi Sarayı’nda konuk edilen Fransa İmparatoru III. Napolyon’un eşi İmparatoriçe Eugénie onuruna burada görkemli bir davet verilmiştir. Pek çok meşhur zat, Kıbrıslı Yalısı’nda konuk olarak ağırlanmıştı. Yahya Kemal de şiirlerinin kimilerini bu yalıda yazmıştır.
Bu yalıda yaşanan bir yasak aşk hikayesi çok değişik olmakla bir arada, 1913 yılı Babıali baskınında öldürülen bir yaver var, ismi Tevfik, kendisi bu yalının mensubuydu. Binbaşı Enver (sonra paşa olacak) Babıali’yi bastı, Harbiye Nazırı Nazım Paşa’yı öldürdüler, üç yaveri vurdular. Öldürülen yaverlerden birisi Tevfik’ti. Bu genç subayın cenazesinin gömüldüğü mezarın yerini bulmaya gayret harcayanlardan birisi ünlü şairimiz Yahya Kemal’dir. Gazeteci Ahmet Samim’in öldürülüşü de bu yalıda yaşayanların tanıklığıyla anlatılıyor.
Yahya Kemal
Prens Sabahattin sığınmıştı
Bir öteki gazetecinin hikayesi de bu yalıyla alakalı. Sultan Abdülmecid’in torunu Cemile Sultan’ın torunu 1955’te Anadolu Ajansı’nın Atina muhabiri olan Sara Korle, Atatürk’ün doğduğu meskene bomba atıldığı haberini Türkiye’ye iletir. Lakin haber gazetelerde abartılarla çıkmış ve 6-7 Eylül olmuştur. “Belki 6-7 Eylül’ün biraz da sebebi benim” diyerek üzülüyor. 31 Mart isyanı sonrası gelişmelerden korkan Prens Sabahattin de bu yalıya sığınmıştır.
Önemli kararların mekânları
Erol Mütercimler “Kitabımda yazdığım yalılar, Osmanlı’da ve Türkiye Cumhuriyeti’nde siyaset, dış siyaset, milletlerarası bağlar, iktisat alanlarında kararlar vermiş olan vezir-i azamlar, vezirler, yüksek bürokratlar, sultanlar, saray damatları ve başbakanların yaşadığı yalılardır” diyor.
Çocuklara 600 ve 400 liralık çek
KANLICA HACI AHMED HAYRİ BEY YALISI
1937yılında Atatürk’ün konuk olduğu ve ziyaretinde enteresan bir olayın yaşandığı Kanlıca’daki Hacı Ahmed Hayri Bey Yalısı’dır. Yalıda iki küçük yaşamaktadır. Onların sünnet düğününde yalıya merakla gelen Atatürk, Saha Işık Ramazanoğlu ve Ahmet Atuf Ramazanoğlu isimli bu çocukları bulunduğu tekneye davet etmiş ve kendilerine 600 ve 400 liralık çekler vermiştir. Bu yalı bugün, 1996 yılında satın alan iş adamı Sezgin – Saniye Elmas ailesine aittir (GS’de başkanlık yapmış olan Burak Elmas’ın ailesi).
Karlofça Antlaşması bu yalıda imzalandı
AMCAZADE YALISI
Amcazade Yalısı’nda 1699 Karlofça Antlaşması imzalandı ve padişaha okunduğu rivayet olunur. Yalıda III. Ahmet periyodunda de Veziriazam Nevşehirli Damat İbrahim’in Pasarofça Antlaşması nedeniyle Avusturya elçilerine görkemli bir ziyafet verilmiştir.
Yeniköy’deki Sait Halim Paşa Yalısında 2 Ağustos 1914 tarihinde Almanlarla ikili saklı antlaşma imzalanmıştır. 16 Temmuz 2011 tarihinde Sait Halim Paşa Yalısında ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ile Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu buluştu. Birbirlerine beşlik çaktılar, ele ele gülerek şen şakrak basına poz verdiler.
Atatürk ünlü konuşmasını yaptı
KOCATAŞ YALISI
Atatürk’ün ziyaret ettiği iki yalıdan biri Sarıyer’deki Kocataş Yalısı. 10 Ağustos 1929 tarihinde yalının balkonundan halka hitap etmiştir. Bu sırada Paris Büyükelçimiz Ali Fethi Beyefendi de yalıda yemeğe konuktur. O günkü Anadolu Ajansı Atatürk’ün halka yaptığı konuşmayı yayınlamıştır: “Benim için zahmet ediyorsunuz. Bundan mahcup oluyorum. Beni görmek demek, mutlak yüzümü görmek demek değildir. Benim fikirlerimi, benim hislerimi anlıyorsanız ve hissediyorsanız bu kafidir. Ankara’dan buraya gelmeden önce işittim ki, hakkımda ‘Hastadır, eli ayağı tutmuyor, vefata mahkûmdur’ demişler.” Bu yalı günümüzde oteldir.
Büyük bir aşk hikâyesi
NAİME SULTAN YALISI
II. bdülhamit’in kızı Naime Sultan, Gazi Osman Paşa’nın oğlu Kemalettin Paşa ile 1898 yılında evlendirildi. V. Murat’ın kızları Hatice ve Fehime Sultanlar uzun yıllar sonra II. Abdülhamit tarafından kendisine kızlar tarafından yazılan mektup akabinde evlendirildiler. Hatice Sultan’ın eşinin ismi Vasıf’tı. Sultan kocasını hiçbir vakit sevmedi. Naime ve Hatice Sultan yalıları yan yanaydı. Kısa bir vakit sonra Hatice, Kemalettin Paşa’yı ayarttı. Bağlantıları Padişah’a duyuruldu.
Naime Sultan
Abdülhamit Kemalettin Paşa’yı Bursa’ya sürgüne gönderdi. İkinci Meşrutiyet sonrası siyasi sürgünler İstanbul’a döndü. Kemalettin Paşa dönüp Hatice’ye evlenelim teklifini yapınca, aldığı cevap düş kırıklığıydı: Seninle evlenmeyeceğim, kusura bakma, seninle münasebet kurarak II. Abdülhamit’ten intikam aldım.”
