Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) tahlilinde, son periyottaki mali transfer düzeneğini daha düzgün anlaşılması gayesiyle farklı gelir kümelerindeki tüketim harcamaları incelendi.
TCMB’de Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlanan ” Mali Sıkılaşma ve Gelir Seviyesine Nazaran Tüketim Harcamaları” başlıklı tahlil, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlandı.
TCMB’nin anazlisinde öne çıkanlar şöyle:
Sıkı para siyaseti, hanehalklarının tüketim harcamalarını gelir seviyelerine bağlı olarak farklı biçimlerde etkiliyor. Tasarruf imkânı daha fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri sonucu harcamalarını azaltması beklenirken, talebi krediye hassas bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşlaması beklenir. Bu yazıda, son periyottaki nakdî transfer sistemini daha yeterli anlamak gayesiyle farklı gelir kümelerindeki tüketim harcamalarını inceliyoruz.
Gelir kümelerine nazaran harcama kalıplarını TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi bilgileri ile izleyebiliyoruz. Lakin bu datalar yıllık olarak yayımlanıyor ve son data 2023 yılına ilişkin. Münasebetiyle, gelir kümelerine nazaran harcamaları vakitli bir biçimde ve yüksek bir frekansta direkt gözlemleyemiyoruz. Bu nedenle, 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir metot izliyoruz.
İlk olarak, TÜFE sepetinde yer alan eserlere tüketicilerin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir eser için temsili tüketici gelirini hesaplıyoruz. Akabinde her bir eseri ilgili dal ile eşleştiriyoruz ve eserlere yönelik talebi ölçmek gayesiyle incelenen devirdeki perakende bölümü ciro ve satış hacmi bilgilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt dallarını yüksek, orta ve düşük gelir kümesine hitap eden eserler olarak üç kategoriye ayırıyoruz.Son olarak, bölümlerin cirolarını bu kategorilere nazaran toplulaştırıp gelir kümesi bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz.
Ciroların vakit içindeki seyri ayrıntılı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın nakdî sıkılaşmayla birlikte tüm kategorilerde gerilediği gözleniyor. Bu gerileme yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde daha besbelli. Sıkılaşmanın başlamasından çabucak evvel -2023 yılının ikinci çeyreğinde- yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde yıllık ciro artışı düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken mali sıkılaşma ile birlikte her iki eser kümesindeki artış oranları benzeri düzeylere geriliyor. Ayrıyeten, nakdî sıkılaşma ile birlikte, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde ciro artışları düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın altına iniyor. Bu durum, bilhassa yüksek gelir kümesindeki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ediyor.
Satış hacimlerine bakıldığında da misal bir fotoğraf karşımıza çıkıyor. Yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki değişim mali sıkılaşma öncesinde düşük gelir kümelerindeki yıllık değişimin yaklaşık üç katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın düzeylere geriliyor. Öbür bir söz ile yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerdeki satışlar, düşük gelir kümesine hitap eden eserlere nazaran nakdî sıkılaşmadan gerçek olarak daha fazla etkileniyor. Fakat cirodan farklı olarak, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki artış oranı öbür eserlerin bir ölçü üzerinde. Bu müşahede, eser kümelerinin izafî fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ediyor.
Özetle, mali sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları tüm gelir kümelerinde yavaşlıyor. En besbelli yavaşlama ise nakdî sıkılaşma öncesinde öbür kümelere kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde yaşanıyor.
