Suriye’de yeni bir devir başlıyor. Cihatçı HTŞ ve bağlı kümelerin Şam’a girmesi ve zafer ilan etmesiyle Ortadoğu’da tartışmalar artık değişik bir seyir kazandı.
Muhalif ögelerin Şam’da biten harekatı 27 Kasım’da başladı. 8 Aralık günü Suriye’nin devrik Başkanı Beşar Esad’ın ülkeden ayrılmasıyla sonuçlanan süreçte Türkiye belirleyici bir rol oynadı.
TÜRKİYE SÜRECİN DAİMA İÇİNDEYDİ
Astana sürecinden beri Rusya ve İran’la birlikte süreçte etkin olan Türkiye vakit zaman ABD ile vakit zaman ise Rusya ile yakın temas içerisine girdi. Siyasal İslamcı AKP ile İhvancı muhalefet ortasındaki münasebet Suriye iç savaşının başladığı devirde Esad aykırılığı temelinde ilerlerken bilhassa 2016 sonrasında terör örgütü YPG/PKK ile çaba eksenine taşındı.
İsrail’in 7 Ekim akın akabinde evvel Hamas’a ve akabinde da Lübnan Hizbullahı’na yönelik başlattığı hücumlar ve akabinde İran’ın bölgedeki ögelerinin İsrail tarafından vurulması, Rusya’nın Ukrayna’da yaşanan sürece kitlenmesi ile birlikte Suriye’de Esad yalnız kaldı. Bu durumu fırsat olarak gören HTŞ önderliğindeki muhalif kümeler 27 Kasım’da harekete geçerek evvel Halep kentini ele geçirdi. Akabinde rotalarını Suriye İç Savaşının sembol bölgelerinden olan Hama ve Humus kentlerine çeviren HTŞ önderliğindeki cihatçı muhalifler Suriye Ordusu’ndan önemli bir karşılık da görmediler. Bu süreçte bilhassa Doha’da yapılan Dışişleri Bakanları toplantısında Türkiye başta Rusya, İran olmak üzere sürecin tüm aktörleri ile görüşmeler yaptı.
Özellikle 7 Aralık’ta Katar’da yapılan ve Türkiye’nin faal olarak yer aldığı görüşmeler, Esad’ın ana destekçileri Rusya ve İran ile önde gelen Arap devletlerinin “Esad sonrası süreci” konuşmaya başladıkları platform olması açısından dikkat çekti.
SMO TEL RIFAT’A GİRDİ
27 Kasım’da başlayan harekat sonrası Ankara’dan birinci açıklamada, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin çatışmalara müdahil olmadığı, alandaki gelişmelerin yakından takip edildiği tarafında oldu.
Türkiye’nin odağında bu birinci günlerde, Suriye Ulusal Ordusu (SMO) kümesinin, Halkın Savunma Birlikleri’nin (YPG) denetim ettiği Tel Rıfat bölgesine başlattığı atak vardı.
Türkiye’nin terör örgütü olarak tanıdığı PKK’nın Suriye kolu YPG ile çatışmalara giren ÖSO/SMO güçleri Tel Rıfat’ın akabinde bu defa de Münbiç bölgesinde karşı karşıya geldi.
RUSYA İLE BİRİNCİ TEMAS
Suriye krizinin geldiği son nokta bilhassa Halep’in muhaliflerin denetimine geçmesi ile bir arada önemli ehemmiyet kazandı.
Suriye Ordusunun neredeyse kurşun atmadan geri çekişmesi muhaliflerin hızlanmasına da sebep oldu.
Süreci en yakından takip eden iki ülke olan Türkiye ve Rusya ortasında birinci temas da 30 Kasım günü kuruldu.
Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, telefonda Suriye konusunu ele aldılar ve Astana Süreci kapsamında bir ortaya gelmeyi kararlaştırdılar.
Esad’ın en değerli destekçisi İran’ın Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi’nin 2 Aralık’ta Türkiye’ye bir ziyaret düzenleyeceği de Ankara tarafından birebir gün açıklandı.
Arakçi ile Fidan’ın Ankara görüşmesi, muhalefet ile Esad ortasındaki siyasi sürecin canlandırılması daveti ve iki başşehrin görüş ayrılıklarının net biçimde ortaya çıkması dışında kıymetli bir sonuç yaratmadı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de 3 Aralık’ta bir telefon görüşmesi yaptı.
Diplomatik teşebbüslerin sonunda Türk, Rus ve İranlı dışişleri bakanlarının 7 Aralık’ta yapılacak Doha Forumu kapsamında Astana Süreci formatlı bir toplantıda bir ortaya gelmeleri kararlaştırıldı.
TÜRKİYE-ABD TEMASLARI
Türkiye, Astana ortaklarının yanı sıra ABD ve öbür bölgesel aktörlerle de bu süreçte yakın temasta kaldı.
ABD’li üst seviye bir yetkili, Washington’da basını bilgilendirme toplantısında, Suriye’de çatışmaların başladığı andan itibaren Türkiye ile her seviyede yakın bir eşgüdüm içinde olduklarını kaydetti.
Yetkili, iki ülke dışişleri ve savunma bakanlarının yanı sıra istihbarat liderleri William Burns ve İbrahim Kalın’ın da temas kurduklarını açıkladı.
ÜST SEVİYE TEMAS 6 ARALIK’TA KURULDU
Dışişleri Bakanı Fidan ve ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, bir telefon görüşmesinde IŞİD ve PKK üzere örgütlerin bölgede yaşanan meçhullükten yararlanmaması konusunu ele aldı.
ABD’nin Fırat’ın doğusunda yaklaşık 900 askeri olduğu biliniyor.
SMO’nun Menbiç operasyonu öncesinde de Türk ve Amerikan savunma bakanlarının telefonda görüşerek alandaki durumu ele aldıkları kaydedildi.
Muhalif kümelerin 5 Aralık’ta Hama’yı almaları akabinde Humus’a yönlenmeleri ve bu süreçte Suriye ordusunun hiçbir varlık göstermemesi, 7 Kasım Astana Süreci toplantısını daha da kıymetli hale getirdi.
İran Dışişleri Bakanı Arakçi, Astana toplantısı öncesi Bağdat’ta Irak ve Suriye dışişleri bakanları ile görüştü ve çatışmaların durması için sonuç vermeyen teşebbüslerde bulundu.
Türk ve Rus dışişleri bakanları ise AGİT Tepesi’nin yapıldığı Malta’dan Katar’a geçtiler ve çabucak 6 Aralık gecesinden itibaren başka farklı ikili temaslarda bulundular.
Böylece 7 Aralık’taki toplantı için hazırlıklar tamamlandı.
Ancak tıpkı gün sabah saatlerinden itibaren muhalif kümelerin rastgele bir direnişle müsabakadan Şam’a ilerledikleri haberleri gelmeye başladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın toplantıdan yalnızca bir gün evvel muhaliflerin yürüyüşünü desteklemesi ve maksadın Şam olduğunu açıklaması, artık sorunun siyasi yollarla çözülme basamağını geride bıraktığını göstermesi açısından değerli oldu.
Öğleden sonra Türk, Rus ve İranlı dışişleri bakanları, Astana Süreci formatında bir ortaya geldiler. Kısa süren toplantının akabinde ortak açıklamama yapılmaması dikkat çekti.
Görüşmeden somut bir kararın çıkmadığı ise tarafların basına yaptığı açıklamalarla ortaya çıktı.
Doha birebir gün bir öteki toplantıya daha konut sahipliği yaptı.
Türkiye, Rusya ve İran’dan oluşan Astana ortakları, Suriye’de yaşanan gelişmeleri önde gelen Arap devletleriyle detaylı olarak ele aldılar.
Bu toplantının evvelce planlanmadığı lakin Suriye’deki gelişmelerin geri döndürülmeyecek bir sürece hakikat ilerlemesi nedeniyle organize edildiği kaydedildi.
Toplantıya Katar, Suudi Arabistan, Ürdün, Mısır ve Irak dışişleri yetkilileri katıldı.
Toplantı sonrası ortak bildiride askeri harekatların sonlandırılması ve siyasi sürecin başlatılması daveti yapılırken, Suriye’nin toprak bütünlüğü, bağımsızlığı ve birliğinin korunması vurgusu yapıldı.
Ancak bildiride ülkenin resmi ismi olan Suriye Arap Cumhuriyeti yerine yalnızca Suriye diye bahsedilmesi dikkat çekti.
ESAD’IN DÜŞÜŞÜ 7 ARALIK’TA AŞİKÂR OLDU
Katılımcı ülkeler Suriye buhranının barışçıl yollarla ve Suriye halkının güvenlik, adalet ve istikrar isteklerine uygun formda çözümlenmesi beklentilerini de ortak bildiride kayda geçirdiler.
Bu sözler, toplantıya katılan ülkelerin Şam idaresinin artık sona geldiği niyetinde olduğu ve bundan sonraki yeni sürece odaklandıkları değerlendirmelerine neden oldu.
Toplantıya katılan diplomatik kaynaklar da 7 Kasım gecesi itibariyle Esad devrinin sona erdiğinin herkes tarafından kabul edildiğini ve bundan sonra geçiş sürecine odaklanıldığını kaydettiler.
Esad’ın ülkeden ayrıldığı ve idarenin muhaliflere devredildiği de 8 Aralık Pazar günü ilan edildi.
Dışişleri Bakanı Fidan, aynı gün Doha’da düzenlediği basın toplantısında, Suriye’de yeni bir periyodun başladığını ve Türkiye’nin bu süreçte de Suriye halkının yanında olacağını, global ve bölgesel aktörlerle işbirliği içinde olacağını kamuoyuna açıkladı.
