Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de 11 Kasım’da başlayan COP29, 22 Kasım’daki kapanış oturumunda müzakerelerin uzaması üzerine dün gecikmeli sona erdi. Bakü Olimpiyat Stadyumu’nun içinde ve etrafında kurulan süreksiz alanlarda gerçekleştirilen konferansa 196 ülkeden 76 bin kişi katıldı.
İklim finansmanına odaklanılan COP29’da gelişmekte olan ülkelere sağlanan yıllık 100 milyar dolarlık bir evvelki finansman fiyatının 2035’e kadar yıllık 300 milyar dolara çıkarılması kararlaştırıldı.
Kamu ve özel kaynaklardan sağlanacak finansmanın, 2035’e kadar yıllık 1,3 trilyon dolara ulaşması için tüm aktörlerin işbirliği içinde çalışmasını sağlama noktasında mutabakata varıldı. COP29’da neredeyse 10 yıldır süren çalışmalar ve geçen iki haftalık süreçteki gelişmeler dahilinde ülkeler, Paris Muahedesi kapsamında karbon piyasalarının nasıl işleyeceğine dair son adımları atarak muahedeye vardı ve ülke bazında ticaretin ve karbon kredisi sisteminin büsbütün fonksiyonel hale gelmesi sağlandı.
COP29 sürecini ve alınan kararları AA muhabirine pahalandıran Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz, konferansın finans başlığı altında ele alınan bahisler çerçevesinde tamamlandığını söyledi.
“AB ve Batılı ülkeler ağır bastı”
Kurnaz, daha evvel gelişmekte olan ülkelere verilmesi planlanan yıllık 100 milyar dolarlık finansmanın finans arbedesine dönüştüğünü lisana getirdi.
“Gelişmekte olan ülkeler, yılda 1,3 trilyon doların lazım olduğunu söylüyor. Bu sayı, BM’nin belirlediği bağımsız bir ekonomist kümesi tarafından tespit edildi.” diyen Kurnaz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Onlar, kendi başlarına bu 1,3 trilyon dolar lafını uydurmuyorlar. Hasebiyle ortada vahim bir fark var. Gelişmiş ülkeler, ‘1992’de biz bu muahedeyi yaparken Körfez ülkeleri ortadan kaçmışlar, sonra Çin de artık çok gelişti, hasebiyle bu finansa Körfez ülkeleriyle Çin’in de katkı sağlaması gerekiyor.’ diyor lakin öbür ülkeler, ‘Hayır, muahede mutabakattır. Biz neye anlaştıysak o.’ diyerek kendisini savunuyor. Bu noktada biraz AB ve Batılı ülkeler ağır bastı yani 300 milyarlık dolarlık takviye 2026’dan başlayarak 2035’e kadar kademeli artacak üzere bir şey çıktı ki bu da iklim finansmanı için büsbütün kâfi değil.”
Bir öbür tartışmanın, Çin’in AB tarafından getirilen Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın COP29’da konuşulması talebinin gündeme alınmamasıyla yaşandığını söz eden Kurnaz, ayrıyeten geçen yıl Dubai’de fosil yakıtlardan uzaklaşılması noktasında alınan karar sonrası, Bakü’de fosil yakıt sözünün bile geçmediği bir muahedenin ortaya çıktığını söyledi.
Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerden karbon satın almasının önünün kurallar konularak açıldığı bilgisini veren Kurnaz, şöyle konuştu:
“Aşağı üst AB finansal olarak ne istiyorsa onların çıktığı bir toplantı oldu zira AB’nin bu toplantıda fecî bir yükü vardı ve geri kalanlar AB kadar toplantının şuurunda ve peşinde değillerdi, münasebetiyle AB de Azerbaycan’a yakınlığını kullanarak bastırdı ve istediklerini aldı. Bu çıktıları iki taraftan kıymetlendirmekte yarar var. Türkiye açısından bakacak olursak bizi çok fazla ilgilendiren bir çıktısı yok açıkçası ancak dünya açısından düşünecek olursak o denli bir COP ki burada fosil yakıt, karbondioksit azaltımı hakikat dürüst konuşulmadı. Tek konuşulan şey paraydı ki o para da gerekli düzeyin çok altında konuşuldu. Türkiye olarak gittik, gördük, nasıl yapacağımız konusunda bir fikir sahibi olduk. COP31’i alabilir miyiz? Emin değilim yani burada bir sürprizle karşılaşmadık. Beklentilerimizde olduğu üzere bu da havanda su dövülen bir COP oldu. Aslında bir şey bekliyor muyduk? Hayır. Bir şey çıktı mı? Hayır.”
Ülkeler, finansal çıktılardan mutlu değil
Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş de çok hava olaylarından en fazla etkilenen az gelişmiş ülkelerin, iklim finansmanını yetersiz ve geç gelen bir karar halinde yorumladığını ve COP29’da global ahenk fonunun hayata geçirilemediğini söyledi.
Kayıp ve Ziyan Fonu ile ilgili kesin uzlaşmaya varılmadığını anlatan Türkeş, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Kayıp ve Ziyan Fonu altındaki finans projeleri 2025’te başlayacak. Birebir vakitte 2025, Paris Muahedesi’nin ikinci yükümlülüklerinin ikinci gözden geçirilmesi yani seneye ertelenmiş oldu. Kaynaklara nazaran bugüne kadar toplam finans takviyesi 730 milyon dolara çıkmış. Bu da bilhassa gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler tarafından kâfi bulunmuyor. Hiçbiri konusunda bir memnuniyet yok. COP29, biraz para odaklı oldu zira Paris Muahedesi yüklü istekli yükümlülüklere dayalı bir global muahede olduğu için tüm ülkelerin takviyesi bekleniyor. İklim değişikliği gayreti, ahenk, tesirler konusunda finansmana tartı verildi lakin asıl olarak Paris Muahedesi’nin başarılı olması için gerekli iklim değişikliği uğraşında bilhassa sera gazı salımlarının azaltılması, yenilenebilir güç, yeşil dönüşüme geçme, kömür ve fosil yakıtlardan uzaklaşma konusunda yeni bir ilerleme sağlanamadı.”
Gelişmiş ülkelerin hem finansman hem de iklim değişikliğiyle çabada kâfi samimiyeti ortaya koymadığına, yükümlülük alma noktasında tereddüt ettiğine dikkati çeken Türkeş, COP29’da alınan kararların iklim kriziyle çabayı hızlandıracak boyutta olmadığı yorumunu yaptı.
İklim finansmanının süratli formda hayata geçirilmesi gerektiğinin altını çizen Türkeş, şunları lisana getirdi:
“2030’a 6 yıl kaldı. Paris Mutabakatı’nın 2030’a kadar karbondioksit salımlarını en az yüzde 45 azaltım gayesi lakin yüzde 3 seviyesinde başarılmış durumda ve 1,5 santigrat derece global ısınma eşiği aşılmak üzere ki esasen son 2 yıldır çeşitli mevsimlerde, aylarda sanayi periyoduna nazaran bu aşıldı. Büyük olasılıkla aralıkta inanılmaz soğuk bir dünya yaşanmazsa 2024, tarihî kayıtlardaki Sanayi Devri’ne nazaran hem en sıcak yıl hem 1,5 santigrat derece eşiğinin mutlak aşıldığı bir yıl olacak. Emisyon ticareti ve onun hayata geçtiği karbon piyasası ya da karbon pazarları, bu sistemi kısmen ayakta tutabilmenin kapitalist finans düzeneklerinin bir kesimi ki benzerleri Kyoto Protokolü’nde de vardı lakin biz buna ‘sıcak hava’ diyoruz. Bu, global sera gazı salımlarında direkt bir azaltıma yol açmıyor. Münasebetiyle bunun direkt iklim değişikliği gayretine net bir katkısı yok.”
“2030’a kadar 3 ila 3,5 trilyon dolarlık harcama yapılması gerekiyor”
İstanbul Bilgi Üniversitesi İşletme Fakültesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, COP29’un evvelki konferanslarda olduğu üzere dünyanın ve gelişmekte olan ülkelerin muhtaçlığına nazaran çok daha düşük sayılarda kalan bir noktada sona erdiği değerlendirmesinde bulundu.
Bilimsel çalışmalara nazaran dünyanın 2030’a kadar 3 ila 3,5 trilyon dolarlık harcama yapması gerektiğine, gelişmekte olan ülkelere verilmesi planlanan 300 milyar dolar ve 2035 sonrası sayının, muhtaçlık duyulan finansmanın çok altında kaldığına işaret eden Aslanoğlu, “Dünyanın askeri harcamalara yaklaşık yılda 3 trilyon dolar harcadığı bir ortamda iklim için bu kaynağın bulunamaması çok üzücü. Dünyanın geleceği kelam konusu. O yüzden genel manada başarısız sonuçlandığı kanaatindeyim.” görüşünü paylaştı.
Bazı iştirakçilerin toplantıyı terk etmelerini ve böylesine kıymetli bir mevzuda hala çok tartışmalı bir noktada bulunulmasını son derece problemli bir durum olarak nitelendiren Aslanoğlu, iklim finansmanının ülkelerin hem yeni yeşil dönüşüme hazırlanması hem de ortaya çıkan ziyanların telafisi için çok acil muhtaçlıklar olduğunu vurguladı.
Karbon piyasasıyla ilgili gelişmelerin süratli ilerleyebileceğini lakin bu çalışmaların asıl sorunu gidermekten çok mevcut gidişatın suratını yavaşlatmaya yönelik bir efor üzere göründüğünü kaydeden Aslanoğlu, “Dünyanın güç üretim biçiminde ve fosil yakıtların ortadan kaldırılmasında çok güçlü adımlar atılması gerekirken bu adımların atılmasında yaşanan vakit kaybı, fosil yakıt üretimi yapan ülkelerin avantajını müdafaaya devam etmelerine imkan sağlayacak biçimde sürebilir.” dedi.
