Doğu ve Güney Çin Denizi ortasında bulunan ada ülkesi Tayvan, dünyada 7 nanometrenin altındaki gelişmiş çiplerin yaklaşık yüzde 60’ını üretiyor.
Söz konusu çipler, başta yapay zeka, 5G teknolojileri ve askeri silahlar için stratejik kıymete sahip bir öge olarak ön plana çıkarken, bu durum Tayvan’ı, dünyanın en büyük iki iktisadı ABD ile Çin ortasında giderek alevlenen ticaret ve teknoloji savaşında jeopolitik açıdan ön plana çıkarıyor.
Tayvan’da global mikroçip üretim kesiminde önder pozisyondaki Taiwan Semiconductor (TSMC) şirketi son yıllarda daha fazla gündeme gelirken, United Microelectronics (UMC) ve MediaTek de üretim kapasiteleriyle dikkati çeken şirketler ortasında.
Hollandalı ASML, Güney Koreli Samsung üzere şirketler de bu alandaki üretimleriyle öne çıkıyor. Halihazırda Micron, Intel, Nvidia ve Texas Instruments üzere şirketlerin faaliyet gösterdiği ABD de son devirde bu alandaki adımlarını hızlandırdı.
ABD idaresi, bu yıl CHIPS Yasası kapsamında ülkedeki şirketlerin yanı sıra TSMC şirketine sağladığı dayanağı milyarlarca dolar takviyeyle global rekabetini güçlendirmek istiyor.
Son olarak TSMC’nin Arizona’daki fabrikasında üretilen çiplerin verimlilik oranı, Tayvan’daki benzeri tesislere kıyasla yaklaşık 4 puan daha yükseğe çıktı.
Batılı ülkeler dışında “Küresel Güney” ülkelerinden Çin, HiSense, Biren, SMIC üzere firmalarla kıymetli bir çip ve yarı iletken üretim kapasitesine sahip.
Çip ve yarı iletken üretimi neden stratejik ehemmiyete sahip?
Akıllı telefonlardan bilgisayarlara, sanayi makinelerinden elektronik eserler ve askeri sistemlere çok sayıda alanda kullanılan çip ve yarı iletkenler, global iktisat ve ulusal güvenlik açısından ülkeler için kritik kıymet taşıyor.
Dijitalleşme süreçleri çok sayıda ülkede sürat kazanırken, sıhhat, finans, ulaşım üzere alanlardaki gelişmiş çip teknolojilerine yönelik talep artmaya devam ediyor.
Bu nedenle, ABD ile Çin ortasındaki rekabette jeopolitik açıdan ön plana çıkan çip ve yarı iletken kesimi, askeri hazırlıktan ekonomik rekabete kadar çok sayıda alanı etkileyerek teknolojik üstünlüğü belirleyebilir.
ABD yatırımlarının yanı sıra Japonya ve Tayvan üzere ülkelerle bu alanda ittifak kurma çalışmaları yapıyor.
Kovid-19 salgını ve akabinde yaşanan savaş ve çatışmalar, global tedarik zincirlerinin sonlarını zorlarken çip ve yarı iletken üretiminin yerelleştirilmesinin stratejik kıymeti daha da arttı.
Uzmanlar, AA muhabirinin çip ve yarı iletken kesiminde son yıllarda yaşanan gelişmeler ve bu bölümün geleceğine ait sorularını yanıtladı.
Yapay zekanın kesimdeki tesiri artacak
ABD merkezli Bilgi Teknolojileri ve İnovasyon Vakfı (ITIF) Global İnovasyon Siyaseti Lider Yardımcısı Stephen Ezell, TSMC’nin Arizona fabrikasında elde ettiği muvaffakiyetin kıymetli olduğunu söyledi. Lakin TSMC’nin Tayvan’da daha gelişmiş süreç nodülleri üzerinden üretim yaptığına işaret ederek, “Dahası, bunların hiçbiri Tayvan’ın global yarı iletken üretiminde, bilhassa de en gelişmiş yarı iletkenlerdeki kritik değerini azaltmaz. Tayvan, global yarı iletken sanayisi için her zamanki kadar kıymetli olmaya devam edecektir.” dedi.
Küresel yapay zeka kesiminin 2025’te 390,9 milyar dolar büyüklüğe ulaşmasının beklendiğini anlatan Ezell, “Yapay zekanın global yarı iletken talebinde değerli bir artışa yol açması bekleniyor. İddialar, özel yapay zeka çiplerine yönelik artan muhtaçlık nedeniyle yaklaşık yüzde 20 yahut daha fazla bir büyüme oranı öneriyor” halinde konuştu.
Ezell, TSMC, Samsung, Micron, Intel, Nvidia, Texas Instruments, ASML üzere şirketlere kıymetli bir rakibin doğma ihtimalini düşük gördüğünü belirterek, “Çin’in HiSense, Biren, SMIC, YMTC ve CXMT’si global oyuncular olacak fakat ABD, Güney Kore yahut Avrupalı rakiplerini yakın vakitte yakalayamayacaklar” tabirini kullandı.
Yarı iletkenlerin global teknoloji iktisadında değerli bir yere sahip olduğuna işaret eden Ezell, “Yarı iletkenler, rekabetçi işletmelerin dalda yer almasıyla ülkeler için giderek daha da değerli bir varlık haline gelecek, yüksek fiyatlı, yüksek katma pahalı bir sektördür” değerlendirmesinde bulundu.
Kovid-19 salgını dönüm noktası oldu
Piyasa araştırma şirketi IDC’nin Aktifleştirme Teknolojileri ve Yarı İletkenler Küme Lider Yardımcısı Mario Morales, TSMC’in diğer ülkelerdeki üretim kapasitesini artırmayı hedeflediğini lisana getirdi.
Ancak araştırma ve geliştirme ögelerinin Tayvan’da kaldığını ve bunun en değerli bahis olduğunu kaydeden Morales, “Dolayısıyla ABD ile Çin ortasındaki belirsizliklere karşın, bu husus TSMC’nin bundan sonraki süreçte de temel ilgi alanı olmaya devam edecek.” diye konuştu.
Çip ve yarı iletken konusunda son devirde artan ilginin uzun müddettir beklenen bir süreç olduğunu anlatan Morales, dünyanın Kovid-19’la birlikte tedarik zincirinin tekrar dengelenmesi gerektiği konusunda aydınlanma yaşadığını vurguladı.
Bu alandaki en gelişmiş teknolojilerin Tayvan ve Güney Kore’de bulunduğunu belirten Morales, “Öncü kapasitenin yüzde 95’inden fazlasının hala Asya bölgesinde olduğunu söyleyebilirim. Bunun değişmesi gerekiyordu, zira Çin ve Tayvan, Çin ve başkaları ortasında artan ve büyüyen türbülansla bağlı çok fazla risk var” diye konuştu.
ABD ve Avrupa Birliği’nin bu alandaki yatırımlara yönelik yasalar çıkardığına işaret eden Morales, “Dolayısıyla Kovid-19 salgınından bu yana şirketlerin yarı iletkenlerin tedarik zinciri için ne kadar kıymetli olduğunu fark etmeye başladığını düşünüyorum.” dedi.
Morales, gelecek süreçte Apple, Google ve Microsoft üzere büyük şirketlerin de bu alanda kıymetli yatırımlar yapacağının altını çizdi.
Jeopolitiğin yarı iletken bölümünde artık daha fazla role sahip olduğuna dikkati çeken Morales, gelecekte Batı dünyasına ve Çin’e hitap eden iki farklı tedarik zincirinin ortaya çıkacağı öngörüsünde bulundu.
ABD’nin attığı adımlar
ABD merkezli Memleketler arası Stratejik Araştırmalar Merkezinden (CSIS) Stratejik Teknolojiler Programı Yöneticisi James Lewis de Tayvan’ın çip üretiminde ehemmiyetini kaybetmeyeceğine değinerek, “Ancak Çin baskısına karşı savunmasız olan Tayvan’daki çip üretimine olan bağımlılığı azaltmak ABD için değerli bir stratejik vazifedir.” değerlendirmesinde bulundu.
Küresel çip talebinin, iktisatların ve toplumların dijitalleşmesi devam ettikçe uzun vadede artacağına işaret eden Lewis, Samsung, Hynix, Infineon, ARM, SMIC üzere şirketlerin büyümeye devam edeceğini, dalda gereken bütçe ve uzmanlık doğrultusunda mevcut şirketlerin 2030’da da başkan pozisyonda olacağını söyledi.
Lewis, “Ülkeler global pazara güvenemiyorlarsa kendi yarı iletken sanayilerine gereksinim duyuyor. ABD ihracat yasaklarında elini fazla zorlarsa, Amerikan çipleri tasarlanana kadar kısa vadeli bir aksama yaşanacak. Bu ABD’nin hızlandırmak istemesi gereken bir eğilimdir.” dedi.
Gelecekte yarı iletken üretimi
Hindistan merkezli Takshashila Enstitüsünün Müdür Yardımcısı Pranay Kotasthane ise TSMC’nin ABD’deki üretimine ait eğilimin devam etmesi halinde Tayvan’ın kıymetinin azalabileceğine vurgu yaptı.
Dünyada odak noktasının üretimin yanı sıra yarı iletken tedarik zincirinin öteki basamaklarına kayacağını anlatan Kotasthane, şunları kaydetti:
“Şu anda grafik sürece üniteleri (GPU) makine tahsili uygulamaları için kullanılıyor, lakin birçok şirket bu cins iş yükleri için özelleştirilmiş uygulamaya has çipler üzerinde çalışıyor. Bu, yeni çip dizaynları ve mimarileri gerektirecektir. Belli bir alana daha fazla transistör sıkıştırma muhtaçlığı, birebir vakitte odak noktasının paketlemedeki inovasyona kayacağı manasına geliyor.
Yarı iletken üretimine erişim gelecekte kıymetli hale gelecek lakin bunun yurt içinde gerçekleşmesi gerekmiyor. Dost ülkelerde üretim tesislerinin bulunması ve düşman ülkelerin monopol oluşturmaması halinde hükümetlerin telaş etmesi gerekmiyor. Hiçbir ülke kendi lokal üretim tesislerini inşa edip karlı bir biçimde işletmeyi göze alamaz. Tayvan’ın en büyük ithalat kalemi çipler olsa da en büyük ihracat kalemi de çiplerdir. Yarı iletkenler konusunda çok taraflı işbirliği bir zorunluluktur, bir tercih değildir.”
