NİSANUR YILDIRIM
(ANKARA) – Tbmm Plan Ve Bütçe Komisyonu CHP Küme Sözcüsü ve İzmir Milletvekili Rahmi Aşkın Türeli, bütçenin geneli üzerine yapılan görüşmelerde; “Dezenflasyon sürecine baktığımızda bu noktaya nasıl geldik? Durup dururken Türkiye ‘Bir dezenflasyon süreci, orta vadeli programda enflasyonu indirelim’ demedi. Bu da şuurlu bir tercihti. Bu, Cumhurbaşkanının ‘Faiz sebep, enflasyon neticedir’ tezinin ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Hiç kendimizi aldatmayalım, dış dinamik falan değil. Şuurlu olarak ekonomiyi hızlandırmak açısından verilmiş bir şeydir lakin maliyeti çok yüksek olmuştur” dedi.
TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, AK Parti Samsun Milletvekili Mehmet Muş başkanlığında toplandı. Kurulda 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi ve 2023 Yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesap Kanunu Teklifi’nin geneli ile Sayıştay raporları üzerinde görüşmeler başladı.
Komisyon, AK Parti Samsun Milletvekili Mehmet Muş başkanlığında toplandı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz’ın katıldığı komitede, muhalefet milletvekilleri bütçe üzerine konuşuyor.
CHP Küme Sözcüsü Rahmi Aşkın Türeli’nin konuşmasından satır başları şöyle:
“Türkiye iktisadı önemli bir ekonomik kriz içinde. İktisadın büyüme suratının yavaşladığı, tıpkı halde işsizlik oranlarının yüksek düzeyini koruduğu, yalnızca dar tarifli işsizlik manasında söylemiyorum bunu tıpkı vakitte geniş tarifli, atıl iş gücü açısından da söylüyorum. Gelir dağılımının bozulduğu, yoksulluğun arttığı ve enflasyonun bir türlü engellenemediği bir süreç yaşıyoruz. Doğal ki iktisatta yaşanan ezalar kıymetli ancak ekonomi tek başına bir tahlil yapma çerçevesinin ötesine taşınmalı diye düşünüyorum. Bu türlü baktığım vakit yalnızca iktisatta değil, iktisatta, toplumsal alanda, siyasal alanda önemli bir çöküş var. Türkiye’de önemli bir kurumsal yapı çöküşü var. Temel kamu hizmetlerinde, eğitimde, sıhhatte bunların gitgide piyasalaştırıldığını, parasallaştığını gördük ve en son ortaya çıkan “özel hastane çetesi, yenidoğan çetesi” dediğimiz olayda da gördük. Bu sistemin, gerçek bir sistemin kurulamadığı, sistemde büyük gediklerin olduğu, gerekli kontrollerin yapılmadığı ve bunun sonucunda Türkiye’nin önemli manada bir kurumsal çöküşün içinde olduğunu görüyoruz.
“Neden bütün kıymetlerin yıprandığı, erozyona uğradığı bir durumla, bir portreyle karşı karşıya kaldı Türkiye”
İstihdam piyasasındaki problemler devam ediyor, hata oranları yükseliyor, çeteler, mafyalaşma her tarafta, hayatın her alanında, şiddet gitgide yaygınlaşmış durumda. Bayana yönelik şiddetten çocuğa yönelik şiddete, çocuk istismarları… Bugün bu türlü bir yapının içindeyiz. Aslında bütün bu bütçeyi konuşurken bunları da konuşma gereksinimi var. Neden Türkiye bu türlü bir kurumsal çöküş içinde? Neden bütün pahaların yıprandığı, erozyona uğradığı bir durumla, bir portreyle karşı karşıya kaldı Türkiye? Bu, detaylı bir biçimde ele alınması gereken bir mevzu. Bu çöküş, yozlaşma, çürüme çok önemli manada bugün tesirlerini göstermeye devam ediyor. Onun için doğal ki bütçe konuşacağız lakin bütün bunların hepsinin konuşulmasına muhtaçlık var. Natürel ki bunların bütün ortaya çıkış nedenleri yalnızca ekonomik değil ancak ekonomik, toplumsal, siyasal, sosyolojik, bütün çerçevelerden, bakış açılarından bakarak Türkiye’nin neden bugün bu kurumsal çöküş içinde bulunduğunu ortaya koymamız gerekir.
“Tekrar tekrar gündeme gelen yapısal problemler yazgı değil”
Bütçeler elbette teknik metinler lakin tıpkı vakitte iktisat politik metinler. Kaynakların kullanımı üzerine vergiler… Bütçede ne yapıyoruz? Sonuç prestijiyle devlet, bütçeleme yoluyla vatandaşın gelirinin bir kısmını vergileme yoluyla alıyor, el koyuyor ve bunu birtakım harcamalara tahsis ediyor. Burada vergiler, vergilerin kimlerden alındığı, hangi çeşit vergiler olduğu, harcamaların hangi alanlara yapıldığı, bunlardan kimlerin yararlandığı bahisleri tıpkı vakitte iktisat politik olan bir bahistir, çerçevedir. Bütçeler birebir vakitte ikincil bir dağıtım sistemi olarak da görülür, gelirin ikincil dağıtımına neden olur. Bu, tıpkı vakitte emek-sermaye ilgisi, dallar, bölgeler açısından sınıfsal bütün bu alanlarda geçerli olan bir şey. Yani bugün Türkiye’nin içinde yaşadığı sorunlar, bir türlü çözülemeyen, tekrar tekrar gündeme gelen yapısal meseleler mukadderat değil bunlar Türkiye’yi yöneten hükümetlerin, iktidarların şuurlu tercihleri sonucunda ortaya çıkan mevzular.
“Bütçe, Türkiye’nin içinde bulunduğu kurumsal çöküşü “çözebilecek bir perspektife sahip değil”
Bu yüzden de burada bu soruları daima soracağız. Bugün önümüzdeki Orta Vadeli Program -ki bütçenin de çerçevesini oluşturuyor, üç yıllık- ve bütçeler bu meseleleri çözebilecek bir perspektife sahip mi? Yoksa dediğim üzere, geçmiş yılların bütçeleri üzere birebir şeyleri muhakkak bir enflasyon oranında artırarak harcamaları, gelirleri, bu yapıları önemli biçimde değiştirmeyerek, müdahale etmeyerek mevcudun korunması ve devam ettirilmesi üzerine mi oluşturulmuş? Bunu görmek lazım. Bütçe, Türkiye’nin içinde bulunduğu kurumsal çöküşü, Türkiye’nin yapısal sıkıntılarını çözebilecek bir perspektife sahip değil. Orta vadeli program, bir istikrar programı; bir kalkınma programı değil ve çok değişik olan, 12’nci Kalkınma Planı’yla olan bağlantısı de büsbütün kesilmiş durumda.
“Dezenflasyon süreci şuurlu bir tercihti”
OVP’ye baktığımız vakit neyi görüyoruz? Bir dezenflasyon süreci. Temel hedef dezenflasyon; enflasyon suratının aşağı düşürülmesi, enflasyonun denetim altına alınması. Bir istikrar programı, bir kalkınma programı değil ancak Türkiye’nin kalkınmaya muhtaçlığı var. Dezenflasyon sürecine baktığımızda bu noktaya nasıl geldik? Yani durup dururken Türkiye ‘Bir dezenflasyon süreci, orta vadeli programda enflasyonu indirelim’ demedi. Bu da şuurlu bir tercihti. Bu, Cumhurbaşkanının ‘Faiz sebep, enflasyon neticedir’ tezinin ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Hiç kendimizi aldatmayalım, dış dinamik falan değil. Olağan ki Rusya-Ukrayna savaşının, dünyada yükselen petrol fiyatlarının, emtia fiyatlarının tesiri olmuştur fakat bunların tesiri son derece düşüktür. Türkiye’nin içinde bulunduğu kriz, bugünkü yüksek enflasyon, Türkiye’nin uyguladığı yanlış siyasetten kaynaklanmıştır. Yanlış ya da yanlışsız, şuurlu olarak ekonomiyi hızlandırmak açısından verilmiş bir şeydir fakat maliyeti çok yüksek olmuştur. Ben ona ‘kaybolan yıllar’ diyorum yani beş yıllık bir süreç bitti.
“Enflasyonu tek haneye indirebilmek için yaklaşık iki buçuk yıllık bir süreç daha isteniyor”
2021 Eylül-2023 Mayıs seçim sonrasına kadar yaklaşık iki buçuk yıllık bir devir. Artık, yine enflasyonu tek haneye indirebilmek için yaklaşık iki buçuk yıllık bir sürecin daha istendiğini görüyoruz bu yapının içinde. Dezenflasyona ulaşmak için OVP’nin temel perspektifi nedir? İki şey üzerinde odaklanıyor: Bir; talep enflasyonu tarafından toplam talebi kısmak. O enflasyonist süreci ortadan kaldırmak, sıkı para siyaseti, sıkı maliye siyaseti ve sıkı gelirler siyaseti diyorsunuz. Hepsinin ahenk içinde olması gerektiğini söylüyorsunuz. Talebi kısacak politikalar… Böylelikle beşerler harcamayacak, bu türlü enflasyon aşağı düşecek. İkinci olarak da yüksek faiz. O da yurt dışından sıcak paraya dayalı bir iktisat yaratıyor. Sonuçta, döviz girişini Türkiye’ye cazip hale getiriyor. Onun sonucunda dövizin girişi, dövizin baskı altına alınması, böylelikle maliyet enflasyonunun bertaraf edilerek ikisinin içinde bir dezenflasyon sürecinin ortaya koyulması üzerine dayalı. Bütün bu süreç, bu Cumhurbaşkanının ‘faiz sebep, enflasyon sonuç’ tezinin Merkez Bankası tarafından uygulanmaya başlanması ve bugün gelinen nokta Türkiye’deki enflasyonun yükselmesi. Yüzde 85’lere kadar çıktı, yüzde 19’du. Döviz kurundaki yükselişler, gelir dağılımının bozulması, yoksulluğun artması ve yaygınlaşması tıpkı vakitte gerçek bölümü de önemli manada etkilemeye başladı. İktisattaki, büyüme suratındaki yavaşlama, sanayi üretimindeki negatif sayılar bize bu halde olduğunu gösteriyor fakat OVP devrinde bu devam edecek. OVP buna bu halde müdahale etmiyor zira OVP’nin temel perspektifi, dezenflasyon sürecini yürütebilmek; onun da aşikâr evreleri var, o evrelere nazaran gidilmeye çalışılıyor.
“KKM, adeta bir saatli bombadır dedik”
Kur muhafazalı mevduatın ortaya çıkardığı ziyan devam ediyor. Merkez Bankası, geçen sene 830 milyar lira ziyan ortaya koymuştu. Bütün kamu bankalarının, kamu özel bankaların, bütün finans kurumlarının çok yüksek karlar yaptığı bir yerde Merkez Bankasının neden bu ziyanı yaptığı çok açık ve net ortadadır. Zira ‘Faiz sebep, enflasyon sonuç’ tezinin ortaya konması 2021’in sonunda aralık ayında Türkiye’yi kur muhafazalı mevduat sistemiyle karşı karşıya getirdi ve onun sonucunda çok yüksek ziyanlar devam ediyor hala. Bu adeta bir saatli bombadır dedik. Çok önemli bir sorundur ve bu da tıpkı vakitte bir servet transferidir. Zira Türkiye’deki mevduat yapısına baktığımız vakit elinde büyük çapta mevduat tutanların oranı çok düşüktür. 1 milyonun üzerinde mevduatı olanların toplam içindeki hissesi yüzde 1’den bile azdır.”
‘Servet transferi’ tartışması
AK Parti Ankara Milletvekili Orhan Yegin, Türeli’ye; “Teknik olarak şu servet transferini bir anlatsanız da öğrensek. Servet transferini bize izah edin, sahiden keyifli olacağım, anlamak istiyorum” dedi. CHP Manisa Milletvekili Ahmet Vehbi Bakırlıoğlu, Yegin’e “Merkez Bankası 833 milyar lira ziyan etmiş, nereye gitti bu para” diye cevap verdi.
“Bu bütçede vatandaş için bir şey yok”
Türeli, konuşmasını, “Bu bütçede hiçbir şey yok. Seçmenlerimizle görüştüğümüz birçok yerde bana soruyorlar. Vatandaşlarımızla karşılaştığımız vakit ‘Bu bütçede benim için bir şey var mı?’ diyorlar. Ben de diyorum ki ‘Bu bütçede sizin için hiçbir şey yok.’ Bu bütçe geçmişte yapılmış bütçelerin bir gibisi. Güya bir kriz içinde değilmişiz, güya hiçbir şey yokmuş üzere yeniden önümüze geçen yılki bütçenin çabucak hemen gibisi geliyor” kelamlarıyla bitirdi.
