Cumhuriyetin kurulduğu günden bu yana geçen 101 yıllık iktisat tarihi, adeta ‘yapanlar’ ve ‘satanlar’ın icraatlarına sahne oldu. Ülkenin dört bir yanında fabrikaların kurulduğu, tesislerin inşa edildiği cumhuriyetin birinci yılları ve devletin elinde ne var ne yoksa her şeyin satıldığı son yıllar… 63 yıl boyunca ilmek ilmek, tuğla tuğla, kuruş kuruş yapılıp gelecek jenerasyonlara miras bırakılan fabrikalar tesisler, işletmeler, büyük kısmı son 20 yılda olmak üzere 38 yıldır yok kıymetine satılıyor. Miras bırakanların Türkiye’si, son devirde miras yiyenlerin Türkiye’sine dönüştü. 1986 yılından bu yana gerçekleştirilen her 100 liralık özelleştirme satışının 97 lirasını tek başına yapan AKP kamu mallarını satma rekoru kırıp tarihe geçti.
OTOMOBİL, UÇAK FABRİKALARI KURULDU
Savaştan yeni çıkmış genç Türkiye Cumhuriyeti, Atatürk’ün direktifleri doğrultusunda kısa müddette askeri zaferini iktisadi zaferle taçlandırmayı başardı. Şeker fabrikaları, dokuma fabrikaları, silah fabrikaları, araba fabrikaları, hatta uçak fabrikaları o yıllarda hayata geçirildi. 1923’ten Atatürk’ün vefatına kadar geçen 15 yıllık kısa müddette 41 fabrika kuruldu. Ölmeden demir çelik de dahil 5 fabrikanın temelini atan Atatürk, bu tesislerin açılışını göremedi. Finans olmadan sanayi ve ticaret alanında büyümek imkansızdı. Bunu gören Atatürk, her bir sanayi kolunu, ticareti, tarımı, denizciliği, madenciliği, inşaatı başka ayrı destekleyecek bankalar kurmaya başladı. Atatürk, 1924’ten 1937 yılına kadar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da dahil tam 12 banka kurdu. Birinci kurduğu İş Bankası’nın akabinde Türkiye Tütüncüler Bankası, Sanayi ve Maadin Bankası, Emlak ve Eytam Bankası, Esbank, Sümerbank, Halkbank, Vilayetler Bankası, Etibank ve Denizbank’ı ülkeye kazandırdı.
Cumhuriyetin mirası yendi bitti
Atatürk periyodundan başlayarak 1986 yılına kadar, yani 63 yıl boyunca iktidara gelen her hükümet ülkeye yeni yeni fabrikalar, bankalar, tesisler kazandırdı. 1986’dan itibaren ise ülke mirası satılmaya başlandı. Birinci kritik satış Et ve Balık Kurumu (EBK) ile başladı, devamı çorap söküğü üzere geldi. EBK’nın halka ucuz et üreten tesisleri kapandı, değerli yerleri tüketimin yeni mabetleri olan AVM’lere dönüştü.
Özelleştirme, paraya sıkışan iktidarların adeta kurtarıcısı oldu. 1986’dan AKP’nin birinci yılları olan 2004’e kadar geçen 18 yıllık devirde 4.8 milyar liralık özelleştirme yapıldı. 2004’ten bugüne kadar geçen 20 yıl ise adeta özelleştirme furyasına sahne oldu. 38 yıllık özelleştirme tarihinde elde edilen 150.9 milyar liralık satış gelirinin 146.1 milyar lirası yani yüzde 97’si AKP periyodunda yapıldı. Mirasın satışından döviz bazında 71.1 milyar dolarlık hasılat elde edilmesine rağmen satış masrafları 20.4 milyar doları yuttu, kasaya yalnızca 50.7 milyar dolar girdi. Bu para da yüklü olarak bol keseden alınan borçlara gitti, elde avuçta bir şey kalmadı.
Atatürk bunları kurup millete bıraktı:
İşte yıl yıl satış listesi:
2003
KAYSERİ’deki Taksan, Bolu Gerede’deki Gerkonsan, SEKA’nın Balıkesir, Afyon, Kastamonu, Aksu ve Çaycuma işletmeleriyle Taşucu tersane alanı, TEKEL’in kaya tuzu tesisleri, Çeşme, Kuşadası, Trabzon ve Dikili limanları, Sümer Holding’in Merinos Halı Markası ve Adıyaman İşletmesi, Türkiye Zirai Donatım Kurumu’nun Sakarya işletmesi, İş Bankası C, Arçelik, Tofaş, Ünye Çimento ve Türkiye Kalkınma Bankası’na ilişkin kamunun elindeki paylarla 277 adet taşınmaz, 103 arsa ve 90 adet lojman.
2004
TEKEL’in alkollü içkiler kısmı, Eskişehir Doğalgaz Şirketi (Esgaz), Artvin Murgul ile Kastamonu Küre’de bakır madeni çıkarıp işleyen Eti Bakır, Sivas ve Malatya’daki Divriği-Hekimhan Maden İşletmeleri, Bursa Doğalgaz Şirketi (Bursagaz), Amasya Şeker Fabrikası, Kütahya Tavşanlı’daki Eti Gümüş, Elazığ’daki Eti Krom, Antalya’daki Eti Elektrometalurji işletmeleri, Çayeli Bakır İşletmeleri, Kütahya Şeker Fabrikası, Türkiye Gübre Sanayi şirketine ilişkin Gemlik ve İstanbul’daki fabrikaları ile Kütahya Gübre Varlıkları ve Şanlıurfa depoları toprağı, Sümer Holding’in Malatya, Bakırköy ve Diyarbakır işletmeleri, SEKA’nın Karacasu, Ardanuç ve Akkuş işletmeleriyle Ankara Alım Satım Müdürlüğü binası, EBÜAŞ’ın Samsun Soğuk Hava Deposu, Manisa Kombinası ve yeri, Sümer Holding’e ilişkin Ortadoğu Teknopark şirketi, Çanakkale Deri, Malatya ve Tümosan işletmeleri, Türkiye Demir Çelik İşletmeleri’ne ilişkin Kalkınma Bankası payları, TEKEL’in Tuzluca ve Sekili tuzlaları, Bursa İnelgöl’deki Kibrit Fabrikası, Kadadeniz Bakır İşletmeleri’nin Samsun İşletmesi, Türkiye Denizcilik İşletmeleri’ne ilişkin Ankara ve Samsun feribotları, THY’nin 126 milyon dolarlık payı ile 375 adet taşınmaz ve lojman.
2005
Fabrikalar ve taşınmazları
TDİ Turan Emeksiz Gemisi
TÜRK Telekom, TEKEL’in sigara kısmı, İstanbul Ataköy Turizm, Ataköy Otelcilik, Ataköy Marina ve Yat İşletmeleri, Konya Seydişehir’deki Eti Alüminyum Fabrikası, Kıbrıs Türk Hava Yolları şirketi, Adapazarı Şeker Fabrikası, Türkiye Deniz İşletmeleri’nin Karadeniz ve Turan Emeksiz gemileri ile kent çizgileri hizmetleri ve gemileri, TEKEL’in Kristal Tuz Rafinerisi ile Kağızman Tuzlası, Sümer Holding’in İstanbul İmar Şirketi, Beykoz İşletmesi, makina ve teçhizatları, Türkiye Gübre Sanayi’nin Samsun Gübre Fabrikası ve Ordu Fatsa ile Tekirdağ depoları, DSİ, Bayındırlık Bakanlığı ve Karayolları’nın Kayseri Erciyes’teki toplumsal tesisleri, Sümer Holding’in Aselsan’daki payı, Sarıkamış ve Tercan işletmeleri, Yeşilova Halı ve Battaniye Fabrikası, Emekli Sandığı’nın Kuşadası Tatil Köyü ile İstanbul Hilton Oteli, THY’nin USAŞ’taki payı, TÜPRAŞ ve PETKİM’deki kamu paylarının bir bölümüyle 120 taşınmaz ile 41 adet arsa.
2006 – 2013
TÜPRAŞ ve TEKEL’in binaları bile kalmadı
TÜPRAŞ
TÜPRAŞ, Erdemir, Başak Sigorta ve Başak Emeklilik, TEKEL’in Kayacık, Yavşan ve Kalırım tuzlaları, TEKEL’in ikiz kuleler olarak bilinen Ankara Başmüdürlük Binası ve Bodrum tesisleri, Emekli Sandığı’nın başkentteki Büyük Ankara Oteli ve Kızılay Emek İşhanı, İzmir’deki Büyük Efes Oteli, İstanbul’daki Büyük Tarabya Oteli, Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nin Yakıt-2 gemisi, Çanakkale Kent Sınırları Hizmetleriyle 9 gemisi, THY’ye ilişkin kamu paylarının bir kısmı, TCDİ-Deveci Maden Alanı İşletme Hakkı, TCDD Mersin Limanı, KGM İstanbul Levent Yeri, Sümer Holding- BUMAS, Araç Muayene İstasyonunun 1.-2. bölgesi, Emekli Sandığı’nın Bursa Çelik Palas Oteli, Petkim Petrokimya Holding A.Ş., Sümer Holding NİTROMAK Makine Kimya Nitro Nobel Kimya Sanayi A.Ş.’nin yüzde 33.5 payı, Monopol ve Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticareti A.Ş., Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin 9 santrali, İnhisar ve Sigara Sanayi İşletmeleri’ne ilişkin Pipo ve Nargile Markaları, Türk Telekomünikasyon A.Ş, TEDAŞ Başşehir, Konya-Meram ve Sakarya elektrik dağıtım şirketleri, MONOPOL Kastamonu Jüt İpliği fabrikasıyla makinve techizatı, TCDD’nin Samsun ve Bandırma limanları, Çamaltı ve Ayvalık tuzlaları, Eskişehir Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Çoruh, Yeşilırmak ve Fırat elektrik dağıtım şirketleri, Sümer Holding’in Antalya Barit ve Mersin Taşucu işletmeleri, Bayburt, Çemişgezek, Bünyan, Çamardı, Pınarbaşı, Sızır, İznik, Dereköy, İnegöl, Cerrah, Mustafakemalpaşa, Suuçtu, Çağ Çağ, Otluca, Uludere, Girlevik, Adilcevaz, Ahlat, Malazgirt, Varto, Değirmendere, Karaçay, Turunçova, Finike, Kayadibi, Besni, Derne, Erkenek, Kernek ve Kovada 1-2 akarsu santralleri, İskenderun Limanı, Trakya Elektrik Dağıtım şirketi, ACISELSAN’ın (Acıpayan Selülöz Sanayi) yüzde 77 payı, Petkim’in yüzde 10 payı, Kayseri Elektrik’in yüzde 20 payı, Beykoz’daki iskele ve rıhtım, Halk Bankası’nın yüzde 24 payı, Galataport, Hamitabat Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş., İstanbul Anadolu Elektrik, Boğaziçi Elektrik, Toroslar Elektrik, Araslar Elektrik, Dicle Elektrik, Vangölü Elektrik, Seyitömer ve Kangal Elektrik Santralleri, Yeditepe Beynelmilel Otelcilik’in yüzde 15 D kümesi, yüzde 11 E kümesi payı, TEDAŞ’ın Tekirdağ, Muğla, Bilecik, Düzce, İstanbul, Kocaeli ve Denizli’deki taşınmazları ile değişik vilayet ve ilçelerde 1.533 adet taşınmaz, daire ve dükkan.
TCDD Derince Limanı
2014 – 2018
Sata sata bitiremediler
Muğla Gökova’daki Kemerköy ve Yeniköy termik santralleri, Kemerköy Liman Alanı. Yatağan Termik Santrali, Ulusal Piyango, TCDD’nin Derince Limanı, Orhaneli, Soma B ve Tunçbilek termik santralleri, Bursa Linyit İşletmeleri, Antalya’daki Maliye’nin Muratpaşa toplumsal tesisleri, OYAK İnşaat’ın yüzde 25 payı, Fethiye, Manavgat, Doğankent, Kürtün, Torul, Karacaören 1 ve 2, Kadıncık 1 ve 2 hidroelektrik santrnalleri, İnebolu Liman alanı, Bodrum Gökçebel Yat Liman alanı, Türk Petrol Dağıtım A.Ş, Mersin Hür Bölgesi’nin yüzde 21 payı, Şanlıurfa, Adıgüzel, Kemer, Almus, Köklüce, Yenice, Suçatı, Değirmendere, Karaçay ve Kuzuculu hidro elektrik santralleri, Anamur, Bozyazı, Mut-Derinçay, Silifke, Zeyne, Menzelet, Kılavuzlu, Sütçüler, Manyas ve Gönen hidro elektrik santarlleri, Kırşehir, Turhan, Çorum, Elbistan, Muş, Erzincan, Erzurum, Afyon, Bor ve Alpullu şeker fabrikaları, Tekirdağ Limanı, Hidrojen Peroksit Sanayi ve Ticaret şirketinin yüzde 28 payı, İstanbul’dan Batman’a Mersin’den Rize’ye kadar yurdun dört bir köşesinde tam 10.77 adet taşınmaz, daire ve dükkan.
2019 – 2024
Sıra arazilerde
Tohma, Dinar, Çine, Ahiköy 1 ve 2, Çamlıca, Tortum, Topçam, Çal ve Mercan hidroelektrik santralleri, Gebze-Dilovası Doğalgaz Çevrim Santrali, Foça Tatil Köyü, Sümer Holding’e ilişkin Karakuz Demir Madeni Alanı, Güllük Liman Alanı, Taşucu Limanı, 116’sı Adana Yumurtalık’ta olmak üzere büyük kısmı miliyonlarca metrekare topraktan oluşan toplam 874 adet taşınmaz.
