Türkiye, bundan 101 yıl evvel 600 yıllık saray, 10 yıllık meşrutiyet rejiminden milletin kendi yazgısını kendisinin tayin ettiği Cumhuriyet rejimine geçti. Ulu Başkan Mustafa Kemal Atatürk, parçalanmış bir imparatorluktan, tüm dünyanın hürmet duyduğu, çağının ilerisinde bir devlet kurdu. Onun en büyük ihtilali ve yapıtı “Cumhuriyet’e giden yol ise zorluklarla doluydu.
ZAFERLERLE TAÇLANDI
Anadolu işgal altındaydı. Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a adım attı, kurtuluş ateşini yaktı. Zafer üstüne zafer kazandı. Bir yandan da Cumhuriyet’e giden yolun taşlarını döşedi. Nutuk’taki tabiriyle Ulusal Gayret kazanılana kadar Cumhuriyet’i “vicdanında ulusal bir sır” olarak sakladı. Cumhuriyet sözünü hiç kullanmasa da attığı her adımla Cumhuriyete ve millet egemenliğine vurgu yaptı.
1919’da yayınlanan Amasya Genelgesi’nde “milletin istiklalini tekrar milletin azmi ve kararı kurtaracaktır” sözleri yer aldı. Erzurum Kongresi’nde “milli irade”nin altı çizildi.
Cumhuriyet’in ilanı için birinci adım ise 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılışı oldu. Meclis’e padişahın temsilcisinin atanmasına karşı çıktı. “Meclisin üstünde güç” yoktur kararı alındı. Yeni bir anayasa hazırlandı. Anayasanın birinci hususlarında “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir” denilerek Cumhuriyete işaret edildi. 1923’te ise sıra; Cumhuriyet’in ilan edilmesine gelmişti.
CUMHURİYET MÜJDESİ!
Tarih: 28 Ekim 1923…
Devlet, bir hükümet kriziyle karşı karşıyaydı. Mustafa Kemal; İsmet İnönü, Kazım Özalp, Fethi Okyar, Ruşen Eşref Ünaydın, Fuat Bulca, Kemalettin Sami ve Halit Karsıalan’ı Çankaya Köşkü’nde yemeğe davet etti. Atatürk, o geceyi şöyle anlattı: “Yemek sırasında ‘Efendiler! Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz’ dedim. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim.”
Kağıt kalem İsmet İnönü’nün elindeydi. Atatürk, metne evvel şunu yazdırdı: “Türkiye Devleti’nin hükümet hali Cumhuriyet’tir.” Cumhuriyet’in ilanına artık saatler vardı.
YAŞASIN SESLERİ
Tarih: 29 Ekim 1923…
Hükümet krizi problemini çözmesi için Mustafa Kemal Meclis’e çağrıldı. Teklifi Cumhuriyetin ilan edilmesiydi.
Saat 18.00…
Meclis toplandı. Genel Şura sıralarında 158 milletvekili vardı. İzleyici sıraları da hınca hınç doluydu. İnönü, Meclis’e anayasanın birinci hususunun değiştirilmesi teklifini sundu. İnönü, “Millet hakimiyeti fiili olarak eline almıştır. O halde bunu tüzel olarak lisana getirmekten neden çekiniyoruz?” diye seslendi. Teklif oy birliğiyle kabul edildi. Bütün milletvekilleri ayağa kalktı, üç sefer “Yaşasın Cumhuriyet”, “Yaşasın Mustafa Kemal” diye bağırdı…
Saat 20.45…
Cumhuriyet ilan edilmişti. Sıra birinci Cumhurbaşkanı’nı seçmeye gelmişti. Kapalı oylama yapıldı. Aslında aday da yoktu. Oturuma katılan 158 milletvekilinin aklında tek bir isim vardı.. Mustafa Kemal oybirliğiyle Cumhurbaşkanı seçildi. Alkışlar ortasında kürsüye çıkan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, şu konuşmayı yaptı:
“(…) Milletimiz kendisinde var olan vasıfları ve kıymeti, hükümetin yeni ismiyle medeniyet dünyasına çok daha çarçabuk gösterebilecektir. Türkiye Cumhuriyeti, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu yapıtlarıyla ispat edecektir. Arkadaşlar; bu yüksek rejimi yaratan Türk milletinin son dört yıl içinde kazandığı zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere kendini gösterecektir. (…) Hep milletin sevgi ve inancına dayanarak daima birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti keyifli, başarılı ve galip olacaktır.”
Dualar okundu, oturum sona erdi…
TÜM YURTTA HEYECAN
Saat 22.00…
Meclis’in önünde toplanan vatandaşlar Mustafa Kemal’i büyük sevgi gösterisiyle karşıladı. Yurdun dört bir yanında 101 pare top atışı yapıldı. Bağımsızlığın simgesi Cumhuriyet, milletin en büyük bayramı oldu. Tüm unutturma gayretlerine ve kısıtlamalara karşın 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı her yıl artan bir coşkuyla kutlandı ve kutlanacak. Atatürk’ün en büyük yapıtı, milletine emaneti Cumhuriyet ebediyen yaşayacak…
Atatürk Cumhuriyeti anlatıyor
■ Cumhuriyetimiz o denli zannolunduğu üzere zayıf değildir. Cumhuriyet ücretsiz da kazanılmış değildir. Bunu elde etmek için kan döktük. Her tarafta kırmızı kanımızı akıttık. (1923)
■ Türk Milleti’nin tabiat ve adetlerine en uygun olan yönetim, Cumhuriyet yönetimidir. (1924)
■ Çağdaş Cumhuriyet kurmak demek, milletin insanca yaşamasını bilmesi, insanca yaşamanın neye bağlı olduğunu öğrenmesi demektir. (1931)
■ Benim naçiz bedenim bir gün elbette toprak olacaktır; ancak Türkiye Cumhuriyeti sonsuza dek yaşayacaktır. (1926)
‘En gerçek tarikat medeniyet tarikatıdır’
ATATÜRK Cumhuriyet ile birlikte Türkiye’nin bağımsızlığı, aydınlığı ve çağdaşlığı için çok sayıda ihtilale imza attı. Bunlardan biri de tekke ve zaviyelerin kapatılmasıydı. Ulu Lider Cumhuriyet’in ilanından iki yıl sonra Kayseri söylevinde, “Efendiler ve ey millet, biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti pirler, dervişler, müritler ve mensuplar memleketi olamaz. En hakikat en gerçek tarikat, medeniyet tarikatıdır” dedi.
2 Eylül 1925 tarihli kararname ile tekke ve zaviyelerin kapatılması kararı alındı. “Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına ve Türbedarlıklarla Birtakım Unvanların Yasaklanmasına ve Kaldırılmasına Ait Yasa” ile Türkiye Cumhuriyeti içinde vakıf ya da diğer bir yolla kurulan yahut mülk olarak bir pirin kullanımında olan tekke ve zaviyelerden, cami ve mescit olarak kullanılanlar dışında kalanlar kapatıldı.
DEVRİM YASASI OLDU
1 Mart 1950’de Türk büyüklerine ilişkin olan ya da büyük sanat pahası bulunan türbelerin Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla açılabileceği kararlaştırıldı. Böylelikle Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş, Mimar Sinan vs. üzere Türk büyüklerinin türbeleri ziyarete açıldı. Kelam konusu kanun, 1961 ve 1982 anayasalarında korunması gereken “devrim yasaları” ortasına alındı. Günümüzde tarikatlar ve cemaatler “kâr gayesi gütmeyen kuruluşlar” ortasında gösteriliyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, “2 bin 709 protokolümüz var. Sizin tarikat, cemaat, bizim STK dediğimiz yapılarla da protokolümüz var ve onlarla protokol yapmaya da devam edeceğiz” demişti. 2024 yılında vakıf ve derneklere MEB bütçesinden 5 milyar 895 milyon 926 bin TL aktarılmıştı. Kâr emeli gütmeyen kuruluşlara 2024’ün Ocak-Eylül devrinde merkezi bütçeden aktarılan para ise 24.2 milyar TL oldu.
Bilimden güç alıyoruz
Gazi Mustafa Kemal, 1923 sonrası çıkarılan maddelerle Cumhuriyet’i laik temellere oturttu. 31 Ağustos 1925’te Çankırı’da yaptığı konuşmada da “Türkiye Cumhuriyeti, her alanda gerçek yolu gösterecek güce sahiptir. Biz, uygarlıktan, bilimden, fenden güç alıyoruz ve ona nazaran yürüyoruz. Diğer bir şey tanımayız” dedi.
